Większość pielgrzymów, którzy do
Santiago de Compostela wędrują Camino Frances, lub Camino Portugues nie zwraca
uwagi na widoczny z daleka, położony kilkanaście kilometrów przed Santiago de
Compostela stożkowaty samotny szczyt.
 |
| Pico Sacro 533 m n.p.m. |
U podnóża tej góry przechodzą pielgrzymi
podążający ostatnim etapem zachodniej odnogi Camino del Plata.
 |
| 1 - Pico Sacro, 2 - Camino la Plata |
Warto na niego
popatrzeć by przypomnieć sobie zdarzenia, jakie wydarzyły się na tym jednym z
najważniejszych miejsc w legendzie „Translatio Jacobeo”, czyli o przeniesieniu
i pochowaniu ciała świętego Jakuba Tu rozgrywa się przedostatni akt tej
opowieści, w której finale królowa Luparia przyjmuje chrzest i oddaje na grób
Apostoła rodzinne mauzoleum położone obok osady Assegonia. Opowiadają o tym
średniowiecze legendy tworzące tak zwaną „Tradycję Hiszpańską” i napisany w XI
wieku „List papieża Leona”.
„Tymczasem, bez wiedzy uczniów Jakuba,
którzy poszli do Cabo Neiro, królowa Luparia kazała swoim żołnierzom zabrać
sarkofag, w którym było ciało Apostoła i zanieść na Mons Illicinus, zwane też
Świętą Górę, i wrzucić je na szczycie do wielkiej pionowej jaskini.
Ale nie
dali rady tam dojść, bo skały były strome i ostre. Więc porzucili sarkofag i
wrócili na dół.
 |
| Pico Sacro, podejście na szczyt |
Uczniowie Apostoła zaś powrócili [z Dugium]
nietknięci i chwalili Pana. I znowu udali się do wspomnianej kobiety [Luparii]
i prosili ją o owo miejsce, by mogli w nim złożyć ciało błogosławionego Jakuba
Apostoła. Ona jednak im odmówiła. Ale skoro zobaczyła że płaczą, powiedziała
do nich:
- Idźcie na górę, która nazywa się
Illicinus, pochwyćcie tam moje byki i, jeśli chcecie, użyjcie ich przy budowie
domu dla waszego Apostoła.
Była zaś ta góra niedaleko od owego
miejsca, w którym spoczywało ciało błogosławionego Apostoła. Tam jednak
przebywał okrutny smok, który wokół spalił wszystkie domostwa swoim oddechem i
sprawił, że nie nadawała się ona do zamieszkania.
Gdy więc uczniowie podeszli pod ową
górę, smok zaświstał i rzucił się na świętych. Oni jednak zrobili znak krzyża i
wezwali imienia Pana, dzięki czemu zmusili smoka do ucieczki i nigdy więcej się
on już się nie pojawił. Po tym zaczęli poszukiwanie byków, ale zobaczyli, że one szaleją i zmusiły ich do ucieczki, ponieważ były nieujarzmione. Uczniowie
Apostoła, skoro spostrzegli, że kobieta Luparia ich zwiodła, zwrócili się z
gorącą modlitwą do Pana i byki, dzięki zasługom świętego Jakuba, stały się
spokojne jak zwierzęta pociągowe; oni zaś postępując z nimi łagodnie,
doprowadzili je tam, gdzie tylko chcieli. Następnie powrócili do kobiety Luparii
i opowiedzieli jej o smoku i o bykach.”
 |
| Pico Sacro i cud oswojenia byków, Padwa bazylika św. Antoniego, kaplica św. Jakuba |
A byki stały, łagodnie jak woły, przed
pałacem, który miała Luparia na wzgórzu nad Ira Flavia. Uderzały kopytami w
ziemię i w tym miejscu wytrysnęła źródlana woda. A było to miejsce, gdzie
wcześniej Apostoł Jakub głosił Dobrą Nowinę i nauczał o Jezusie.
Luparia zaś, skoro usłyszała o tak
wielkich cudach, że król ze swym wojskiem zapadł się w głębinę, smok zniknął, a
byki stały się łagodne, wytrysnęła woda w miejscu, gdzie jej do tej pory nie
było, a także jej ukochany syn został cudownie uratowany przed utopieniem się
przez przybycie statku Apostoła, uwierzyła i skruszona w sercu, poprosiła o
łaskę chrztu z całym swoim domem i otrzymała go z rąk uczniów Apostoła.
Zaprzęgnięto byki do wozu i wraz z
królową udano się na Mons Ilicinus, gdzie wśród skał było ukryte ciało Jakuba.
Luparia wyrąbała swoim mieczem wąwóz w skałach tworzących wierzchołek, nazwany
potem Rua da Reina (Droga Królowej), by bezpiecznie zwieść sarkofag na dół. Górę zaś nazwała
Pico Sacro – Świętą Górą.”
 |
| Pico Sacro, wąwóz Rua da Reina |
Pico Sacro
Szczyt Pico Sacro o wysokości 533 m n.p.m. położony jest kilkanaście
kilometrów na południowy wschód od Santiago de Compostela, w gminie Boqueixón,
nad doliną Valle de Ulloa. W starożytności znany pod nazwą Mons Illicinus, był
najprawdopodobniej miejscem kultu pogańskiego, a według legend pochodzących
jeszcze z czasów celtyckich, w jaskini znajdującej się w tej górze miał mieszkać
smok, który często napadał na ludzi i domy położone u jej podnóża. Góra jest nie
tylko jednym z elementów legendy o św. Jakubie Starszym Apostole, ale także
legendarnym miejscem ukrycia w jej wnętrzu, w głębokiej pionowo opadającej
jaskini, Świętego Gralla.
Miejsce to wymienione zostało również w średniowiecznym
„Codex Calictinus” w księdze III rozdziale 1, opisującym przywiezienie i próbę
pierwszego pochówku ciała Apostoła Jakuba Starszego przez jego dwóch uczniów,
Teodora i Atanazego.
Wieść o cudownym nawróceniu się królowej
u stóp Pico Sakro pozostała w pamięci mieszkańców Galicji. Biskup Sisnando I na
początku X w. postanowił zbudować w tym miejscu klasztor pod patronatem świętego
Jakuba oraz włączyć to miejsce do tradycji Jakubowej. Arcybiskup Compostli
Xelmírez zbudował w XII w. na szczycie niewielki zamek Montesagro, w którym
znajdowało się wejście do pionowej jaskini mającej ponad 30 metrów głębokości.
 |
| Pico Sacro, schematyczny przekrój przez górę |
Jaskinia
ta ma jeszcze dwa wejścia na niższym poziomie, z których najbardziej znany jest otwór z kilkumetrowej długości poziomym korytarzem, położony obok wąwozu Rua da Raina.
 |
| Pico Sacro, jedno z wejść do jakini |
Obecność tej jaskini od dawna
źródłem wielkich i mrocznych legend, które mówią o wielkich wężach, smoku i
wielu mitologicznych istotach, którym przypisywano tajemnicze zniknięcia
samotnych wędrowców próbujących poznać tajemnice tej góry. Jedna z legend
mówi, że na zamku mieszkali Mouros (giganci według mitologii celtyckiej),
strzegący Świętego Gralla ukrytego w pionowej jaskini, do której wejście było w
zamku na szczycie góry.
Poniżej szczytu, na zboczu, znajduje się kaplica
San Sebastian zbudowana w XI w., będąca pozostałością dawnego klasztoru. Do dzisiaj do kaplicy San Sebastian odbywają się dwie pielgrzymki, w dniu 20 stycznia oraz w ostatnią niedzielę maja.
 |
| Pico Sacro, kaplica San Sebastian |
Po wydarzeniach na górze Pico Sacro
następuje ostatni etap drogi do miejsca pochowania doczesnych szczątków świętego
Jakuba Starszego Apostoła, w trakcie którego miało miejsce jeszcze jedno
cudowne zdarzenie, a które tak opisuje „List papieża Leona” i legenda „Tradycji Hiszpańską”.
„Chciała też [Luparia] dać swój pałac na
mauzoleum dla apostoła, ale uczniowie oczekiwali na znak od Boga do
ostatecznego zadecydowania o miejscu grobu, więc odrzucili ofertę królowej i
zabrali ciało swojego mistrza ze szczytu Pico Sacro. Położyli go na wozie
ciągniętym przez byki, które kiedyś były dzikie i ruszyli w drogę.
Woły same wiozły ciało, a uczniowie szli
z tyłu, Po jakimś czasie droga doprowadziła ich pod niewielkie wzgórze, a
uczniowie i woły byli już bardzo spragnioni. Zwierzęta znowu zaczęły kopać
kopytami w ziemi i cudownie wytrysła woda tworząc źródło.”
Santiago de Compostela Fuente de la Reina Lupa
Źródło wody Fuente de la Reina Lupa,
zwane też Fuente del Franco, a po galicyjsku Fonte do Franco, znajduje się w
podcieniu na fasadzie budynku przy Rua do Franco 5, naprzeciw Colegio de
Fonsecan, na końcowych metrach Camino Portugues. Obecny budynek pochodzi z 1644
roku, przebudowany pod koniec XIX wieku i jest pod opieką Hospital de los Reyes
Cotolicos. Pielgrzymi brali stąd wodę, wierząc w jej uzdrawiającą moc.
 |
| Santiago de Compstela, Rua do Franco 5, lewa strona zejście do Fuente de la Reina Lupa, prawa strona wejście do kaplicy św. Jakuba |
 |
| Fuenta de la Reina Lupa |
Obok, na parterze, znajduje się kaplica
poświęcona świętemu Jakubowi, nazywana popularnie Capilla Apostol,
upamiętniająca zdarzenie związane z pochowaniem ciała świętego Jakuba. Wewnątrz
znajduje się neoklasyczny ołtarz i wizerunek Santiago Peregrino w typowym
jakobańskim kapeluszu ozdobionym muszelką. Apostoł prawą
ręką trzyma bordon (laskę), który jak napisano w Codex Calixtinus, jest „obroną człowieka przed wilkami i psami,
które są wcieleniem diabła kuszącego rodzaj ludzki”. Na lasce zawieszona
jest calabaza (tykwa), Trzymana w lewej
ręce Księga Ewangelii, symbolizuje ewangelizację tych ziem przez świętego Jakuba.
 |
| wnętrze kaplicy św. Jakuba |
Kamienna tablica zawiera napis: „ jałmużna dla Świętego Apostoła, który zgodnie
z tradycją zatrzymał swoje święte ciało w tym świętym miejscu ”.
 |
| tablica przy wejściu do kapicy św. Jakuba |
W XIII w. odnotowany został cud
przywrócenia wzroku pielgrzymowi Francisco ze Sieny (późniejszemu świętemu), a
którego bordon, razem z legendarną laską świętego Jakuba, znajduje się w metalowej
kolumnie w Katedrze św. Jakuba. Zdarzenie zostało uwiecznione w sztuce San Franco de Sena napisanej w XVI w. przez
Agustín Moreto.
Od tego źródła do miejsca, które stało
się grobem dla doczesnych szczątków świętego Jakuba, droga była już niewielka. Tak
opisuje to „List papieża Leona”:
„Zaprzęg ruszył dalej, lecz wkrótce woły
zatrzymały się miejscu o nazwie Arcis Marmoricis w lesie Liberdunum (Libredón)
gdzie na starodawnym cmentarzu Luparia budowała okazałe mauzoleum dla siebie i
wnuczka Viria Moeta. Widząc to królowa oddała je Apostołowi i jego uczniom, a
stojące tam figury pogańskich bożków kazała zniszczyć. Dotarli w to miejsce w
ósmym dniu przed kalendami sierpniowymi (25 lipca), ale dokończenie budowy
grobowce trwało kilka miesięcy i ciało Apostoła pochowane zostało dopiero 30
grudnia. Uczniowie Jakuba po swojej śmierci zostali pochowani w grobie obok
apostoła.”
Santiago de Compostela krypta świętego Jakuba
Pielgrzym kończący swoją Camino de
Santiago schodzi do krypty pod ołtarzem w archikatedrze pod wezwaniem św. Jakuba
Starszego Apostoła w Santiago de Compostela, by podziękować za szczęśliwe
dotarcie do celu i przekazać przyniesione wotum (prośbę własną, lub powierzoną, o
wstawiennictwo u Pana Boga, podziękowanie za doznane łaski). Czy schodzący do krypty
od blisko 1200 lat pielgrzymi na pewno nawiedzają grób św. Jakuba ?
Nie ma jednoznacznego dowodu na
autentyczność grobu i złożonych w nim szczątków ludzkich, że należą one do św.
Jakuba Starszego Apostoła, syna Zebedeusza i Salome, ale nie ma też jednoznacznej
antytezy obalającej wielowiekową tradycję pielgrzymowania do jego grobu.
Podobnie jak z wieloma innymi uświęconymi miejscami najważniejszym motywem jest
wiara. I prawdziwym celem wędrówki po Camino de Santiago powinno być pielgrzymowanie
z głęboką wiarą, której celem jest nawiedzenie miejsca uświęconego przez
znajdujące się tam doczesne szczątki świętego i otrzymania płynących z tego
miejsca łask.
Po odkryciu grobu św. Jakuba w I połowie
IX w. dwukrotnie badano to miejsce. Pierwszy raz w XI w. podczas budowy
wielkiej romańskiej bazyliki i drugi raz w XIX w. kiedy przeprowadzone zostały
gruntowne badania archeologiczne w dzisiejszej katedrze. W obu przypadkach
stwierdzono, że bazylika była zbudowana nad aediculumm, czyli niewielkim
rzymskim mauzoleum w którym znajdowały się trzy kamienne sarkofagi ze szczątkami
ludzkimi i uznane za autentyczne miejsce pochówku św. Jakuba (pap. Urban II w
1095 r. i Leon XIII w 1884 r.)
Rzymski budynek grobowy - aediculumm
miał dwie kondygnacje. Dolna kondygnacja
grobowa była pod ziemią i dostęp do niej był możliwy z piętra wewnętrznymi
schodami. Na piętrze znajdowała się cella z posągami bóstw pogańskich i
kamiennym ołtarzem ofiarnym.
 |
| rzymskie mauzoleum grobowe, |
Nad drzwiami mauzoleum na „ titulus ” napis
głosił, że jest on poświęcony męskim bogom i został wzniesiony przez ważną
kobietę Atię. Po złożeniu w nim sarkofagu z ciałem Apostoła posągi pogańskich
bóstw zostały usunięte i górna kondygnacja stała się pierwszą kaplicą
poświęconą świętemu Jakubowi, z ołtarzem powstałym z kamiennego pogańskiego
stołu ofiarnego.
Przebudowa i dokończenie budowy grobowca
trwało kilka miesięcy i ciało Jakuba pochowane zostało dopiero 30 grudnia.
Apostoł został pochowany w jego zachodniej części w marmurowym
sarkofagu. Zachowany do dziś mur podzielił komorę grobową na dwie części,
wydzielając rodzaj uświęconej klauzury, od części, gdzie w marmurowych
sarkofagach pochowano Atia Moeta, jej wnuczkę i mężczyznę z jej rodziny. Kiedy
zmarli św. Atanazy i św. Teodor, zostali oni tam pochowani w ceglano-kamiennych
sarkofagach, które zachowały się do dzisiaj.
 |
| Mauzoleum Atia Moeta, w którym został pochowany św. Jakub i jego uczniowie |
W drugiej połowie II w. n.e., kiedy w
Imperium Romanum zaczyna się okres prześladowań chrześcijan, wspólnota chrześcijańska,
być może pod presją atmosfery towarzyszącej prześladowaniom chrześcijan,
postanowia zabezpieczyć i ochronić grób patrona tutejszego kościoła. Ediculo
zostało obudowane zewnętrznym murem i przekryte kolebkowym kamiennym
sklepieniem. Wokół grobowca powstaje korytarz o szerokości około 1 metra.
Dobudowano jeszcze dwa tunele doprowadzające do wewnętrznego korytarza i całość
budowli przysypano ziemią, którą szybko pokryła obfita roślinność. Rozebrano schody prowadzące do dolnej
kondygnacji. Sarkofag św. Jakuba przesunięto do wschodniego pomieszczenia, z
którego usunięto sarkofagi rodziny Atia Moeta, a pozostawione w zachodnim groby świętego Atanazego i świętego Teodora zasypano i pokryto polichromowaną
mozaiką przedstawiającą zmartwychwstanie symbolem kwiatu lotosu. W
wewnętrznych ścianach pozostawiono okrągłe otwory, aby przez nie dotykać przyniesionymi
płótnami sarkofagu z ciałem świętego Jakuba, które potem rozdawano jako
relikwie.
Około połowy pierwszego tysiąclecia
obszar dzisiejszego Santiago de Compostela wyludnił się i o kaplicy i grobie
świętego Jakuba Starszego Apostoła zapomniano. Pierwsze pisemne informacje o
jego grobie pojawiają się dopiero w IX wieku w trzech listach (829, 844 i 854
rok), w których wspomniane jest, że ciało świętego Jakuba (Santiago)
odnalezione zostało w 813 r. przez biskupa Iria Flavia Teodomiro, za panowania
Alfonsa II Wstydliwego, oraz że odkrycie miało miejsce w dolinie Amaia. Król
Asturrii Alfons II ufundował pierwszy kościół, wewnątrz którego znalazł się
odkryty grobowiec.
Podczas budowy, na przełomie XI i XII
wieku, przez biskupa Diego Gelmireza trzeciej a kolei bazyliki, której romańska bryła
zachowała się do dzisiaj, górna kondygnacja grobowca, która do tamtej pory
pełniła funkcję liturgiczną, została rozebrana, a na jej miejscu postawiony zostałwielki kamienny ołtarz, z postawionym na wysokich kolumnach kamiennym cyborium.
 |
| romański ołtarz w katedrze świętego Jakuba w Santiago de Compostela |
Pierwotny ołtarz pochodzący jeszcze z rzymskiego mauzoleum został przeniesiony
do zbudowanego na wschód od katedry Monasterio San Pelayo de Alteantares
(klasztor świętego Pelagiusza ze Starym Ołtarzem).
Dzisiejszy wygląd krypta świętego Jakuba
otrzymała dopiero w XIX wieku, podczas wielkiego remontu i konserwacji katedry.
Zejście do krypty wykonane zostało wzdłuż jej ściany frontowej. Zachowane
zostały autentyczne ściany grobowca, natomiast sklepienia zostały przebudowane.
 |
| dojście do krypty św. Jakuba |
W głębi widoczny jest sarkofag z relikwiami świętego Jakuba, natomiast w
bocznych wnękach, w przedniej części, znajdują się sarkofagi uczniów Apostoła:
Teodora i Anastazego.
 |
| krypta w katedrze świętego Jakuba. Na wprost relikwiarz świętego Jakuba, z przodu w bocznych wnękach sarkofagi Teodora i Anastazego. |
Zachowany został również dawny korytarz stanowiący obejście krypty grobowej. Dostępny jest on w Muzeum Katedry, w części poświęconej archeologii. Widoczne są nieotynkowane ściany krypty, oraz fragmenty starożytnych inskrypcji, jakie zostały odnalezione podczas badań archeologicznych w XIX wieku prowadzonych przez Lopez Ferreiro.
 |
| fragment dawnego obejścia wokół krypty |
W drugiej połowie XVII wieku powstał nowy ołtarz wypełniający całe prezbiterium i przykrywający w całości kryptę grobową do której już wcześniej, w 1589 roku zamurowano wejścia do krypty i zasypano podziemia wokół niej, kiedy realny stał się napad i grabież Santiago de Compostela przez wojska angielskie. Prace archeologiczne prowadzone pod koniec XIX wieku doprowadziły do ponownego odkrycia i udostępnienia krypty z relikwiami świętego Jakuba, a wewnątrz ołtarza, w niszy dostępnej z pomieszczenia transaltaru, obecnie Capilla
de la Magdalena, umieszczono symboliczną gwiazdę, dokładnie nad doczesnymi szczątkami świętego Jakuba Starszego Apostoła.
 |
| Symboliczna gwiazda na grobem świętego Jakuba wewnątrz głównego ołtarza. |
