27. Rok Święty Jakubowy

 

Cztery razy w okresie każdych 28 lat Santiago de Compostela przeżywa szczególne święto trwające cały rok. To Año Santo Jacobeo, czyli Rok Święty Jakubowy, w języku galicyjskim Ano Santo Xacobeo, ustanowione w 1120 roku przez papieża Kaliksta II na każdy rok, w którym święto męczeństwa Apostoła Jakuba Starszego obchodzone 25 lipca przypada w niedzielę. Następuje to w cyklu 6-5-6-11 lat. Pierwszy Rok Święty miał miejsce w 1122 r., ale jego celebracja udokumentowana jest dopiero w 1182 r. W każdym stuleciu tych lat jest 14. W XXI wieku Lata Święte Jakubowe przypadają na lata: 2004, 2010, 2021, 2027, 2032, 2037 itd. zgodnie z kalendarzowym cyklem.
 
Bulle papieskie dają możliwość uzyskania w Roku Świętym Jakubowym odpustu zupełnego (Indulgenza plenarna) tym wiernym, którzy w tym okresie dopełnią warunków jego uzyskania:
- odbycie pielgrzymki do grobu świętego Jakuba w Santiago de Comostela,
- odmówienia modlitwy (Credo, Ojcze Nasz i inne), oraz modlitwy w intencjach podanych przez papieża,

- brak jakiegokolwiek przywiązania do grzechu, nawet powszedniego (jeżeli jest brak całkowitej dyspozycji - zyskuje się odpust cząstkowy),

- przyjęcie sakramentu pokuty i Komunii Świętej,

- wypełnienie rytuałów związanych z pielgrzymką do grobu św. Jakuba Starszego Apostoła: nawiedzenie grobu świętego, udział w nabożeństwach w katedrze św. Jakuba i przejście przez Puerta Santa – Drzwi Święte znajdujące się w katedrze.

Santiago de Compostela katedra, Puerta Santa

Rok Święty Jakubowy, zwany także Rokiem Świętego Jubileuszu Compostela, jest przede wszystkim świętem religijnym, chrześcijańskim. Oprócz kilkuset tysięcy pielgrzymów z całego świata docierających do Santiago de Compostela pieszo, rowerami a także konno, przybywają też z wielu miejscowości w Hiszpanii pielgrzymki parafialne – romeria. Każdego dnia uroczyście celebrowane są msze i nabożeństwa we wszystkich kościołach w Santiago de Compostela, ale te najbardziej podniosłe, przeznaczone przede wszystkim dla pielgrzymów mają miejsce w katedrze świętego Jakuba. Kilka uroczystości religijnych jest celebrowane wyłącznie w ciągu Roku Świętego:
- 31 grudnia uroczystość otwarcia Drzwi Świętych rozpoczynająca obchody Roku Świętego Jakubowego,
- 24 lipiec uroczyste nieszpory w wigilię święta Jakuba Starszego Apostoła
- 25 lipca Procesja Narodowa i Msza Święta w uroczystość Apostoła Santiago Misa Estacional de la Solemnidad del Apóstol Santiago
- 01 styczeń zamkniecie Drzwi Świętych kończące Rok Święty Jakubowy
 
Rok Święty Jakubowy w Santiago de Compostela to również trwająca  ponad dwa tygodnie w miesiącu lipcu wielka fiesta mieszkańców hiszpańskiej Galicji, gości i pielgrzymów, czyli czas festiwali kulturalnych, folklorystycznych, orkiestr dętych, tańców ludowych i tradycyjnej muzyki galicyjskiej. Kulminacją tej wielkiej zabawy jest noc z 24 na 25 lipca, nazywana wielką nocą Composteli – La gran noche Compostelana, kiedy to kilkadziesiąt tysięcy ludzi zgromadzonych na Plaza Obradoiro ogląda wielkie widowisko pod nazwą „Los Fuegos del Apóstol” (Pożary Apostoła), upamiętniające spalenie w 997 roku przez Almazora miasta i bazyliki, a także dzięki niezłomnej postawie biskupa Perdo Mezonzo ocalenie grobu świętego Jakuba.

Ceremonia otwarcia Drzwi Świętych 

 

31 grudnia o godzinie 16:30 w katedrze w Santiago rozpoczyna się uroczysta ceremonia otwarcia Drzwi Świętych katedry świętego Jakuba, rozpoczynająca Rok Święty 2021 w Composteli. Całą ceremonię celebruje Arcybiskup Santiago, prałat Julián Barrio. Rozpoczyna się procesją liturgiczną, która z katedry przez Puerta Platerías kieruje się na Praza Quintana, gdzie po odczytaniu przesłania Papieża rozpoczyna się ceremonia otwarcia Świętych Drzwi.

Santiago de Compostela katedra, 3 - Puerta Santa (u góry)

 

Arcybiskup Julián Barrio bierze do ręki ceremonialny młotek i zbliża się do Drzwi Świętych. W tym roku będzie to młotek wykonany z drewna dębowego i srebra, podarowany przez parę niemieckich pielgrzymów z okazji przyjęcia ich do Archibractwa Świętego Jakuba – Archicofradia Universal del Glorioso Apostól Santiago.

Arcybiskup podchodzi do zamkniętych Swiętych Drzwi i po ich otwarciu staje przed murem zasłaniającym wejście do wnętrza katedry. 

 

Wraz ze zgromadzonymi na placu wiernymi odmawia okazjonalną na ten moment modlitwę i trzykrotnie uderza młotkiem w mur.
-Otwórzcie drzwi domu, gdzie mieszka Sprawiedliwy;
Abym wszedł przez nie i uwielbił Pana
Pierwsze uderzenie młotkiem.
-Wejdę do domu Twojego Panie;
Będę Cię wielbił w Twej Świątyni
Drugie uderzenie młotkiem.
-Otwórzcie drzwi, ponieważ Pan jest wśród nas;
I okazał Swoją moc w Izraelu.
Trzecie uderzenie młotkiem.

 

Po tym uderzeniu mur z kamieni rozpada się i ukazują się Drzwi Święte. Diakoni obficie zraszają je wodą święconą, a następnie wszyscy, przy śpiewie Te Deum, wchodzą przez nie do katedry. 

Już wewnątrz świątyni formuje się procesja i przechodzi do ołtarza, rozpoczynając uroczystą Eucharystię, podczas której homilię wygłasza Ksiądz Arcybiskup. Po zakończeniu liturgii odbywa się ceremonia okadzania kościoła i wiernych wielką kadzielnicą Botafumerio. 

Oprawę muzyczną tej uroczystości uzupełni kilka utworów skomponowanych przez galicyjskiego kompozytora Juana Durán. Ceremonia będzie transmitowana na żywo http://crtvg.es/  i na jej kanale Apertura Porta Santa 2020 - YouTube
 

Drzwi Święte

 
Święte Drzwi i rytuał ich otwierania w katedrze świętego Jakuba w Santiago de Compostela powstały najprawdopodobniej na początku XVI wieku za czasów arcybiskupa Alonso Fonseki III, na wzór rytuału ustanowionego przez papieża Aleksandra VI na rzymski Rok Jubileuszowy w 1500 r. Usytuowane zostały od strony wschodniej, w ścianie między kaplicami absydy. Tradycja przekazuje, że wykonanym otworze osadzono jedne z dwóch drzwi z Puerta Azbacheria w północnej fasadzie katedry, którymi wchodzili do wnętrza pielgrzymi przychodzący Drogą Francuską, które otwierane były tylko w Roku Świętym. Gdyby tak faktycznie było, to rytuał ich otwierania byłby starszy o rzymskiego, ale brak jest na to przekazów historycznych.
 
W XVII wieku na zewnątrz dobudowano barokową kurtynę jako portyk, pozostawiając między nią a samymi drzwiami wąską i niewielką przestrzeń, w której zachowano kilka grobowców z czasu, kiedy Plaza de A Quintana był cmentarzem. Prace wykonali w 1611 r. galicyjscy budowniczy i kamieniarze Jácome Fernández i González de Araújo, a ukończyli je Peña de Toro i Domingo de Andrade. Mały portyk po bokach ozdobiony został w latach 1611 i 1660 dwudziestoma czterema płaskorzeźbami pochodzącymi z rozebranego wewnątrz katedry kamiennego coro wykonanego w XII wieku przez Mistrza Mateo. Zestaw nawiązuje do postaci biblijnych, ale pełnią one funkcję bardziej dekoracyjną niż symboliczną. Około 1694 roku nad portykiem dodane zostały trzy rzeźby wykonane przez lokalnego artystę Pedro del Campo: Santiago w centrum, oraz dwóch jego uczniów. Teodoro i Atanasio po bokach. Postacie zdobiące portyk popularnie zwane są „dwudziestu siedmioma strażnikami Drzwi Świętych”.  W 1744 roku portyk został zamknięty żelazną kratą bramną.  

Drzwi Święte usytuowane pomiędzy kaplicami San Salwador i San Pedro, wprowadzają do obejścia i do krypty Apostoła. Flankują go dwie rzeźby ze starego średniowiecznego kamiennego chóru i dwie misy z wodą święconą. W górnej części znajduje się napis w języku łacińskim „To jest dom Boży i wrota niebios” ( Rdz 28, 17), oraz witraż przedstawiający pielgrzyma Santiago, wykonany w 1896 roku. Po obu stronach znajdują się rzeźby proroka Ezechiela i apostoła Judę Tadeusza, oba z zaginionego średniowiecznego kamiennego chóru.

 

W 1993 roku  drewniane skrzydła drzwi od zewnątrz dostały nową dekorację rzeźbiarską wykonaną przez galicyjskiego rzeźbiarza Francisco Leiro, ukazującą tradycję „translatio”, przybycia szczątków Apostoła do Galicji. Przed rokiem Świętym 2004 zainstalowano od wewnątrz nowe skrzydła składające się z sześciu płaskorzeźb, przedstawiających historie i legendę świętego Jakuba. Zostały one sfinansowane przez około trzydzieści firm z Santiago de Compostela

Santiago de Compostela katedra, Porta Santa. Od góry kolejno: Powołanie Jakuba, Rozesłanie Apostołów, Jakub naucza, ścięcie Jakuba, translatio, odnalezienie grobu Apostoła Jakuba.

W posadzce w obejściu znajduje się symbol gwiazdy, lub jak chcą inni symbol słońca, który według tradycji wskazuje miejsce pierwszej lokalizacji Drzwi Świętych, zwanych wtedy Brama Przebaczenia – Puerta del Perdon.

Historia Roku Świętego Jakubowego

 
Papież Kalikst II w lutym 1120 w Bulli „Omnipotentis Dispositione” podwyższa diecezję Santiago de Compostela do godności arcybiskupiej, przenosząc za zgodą króla Alfonsa VII León dotychczasową metropolię z Mérida i spełniając prośbę biskupa Diego Gelmireza. Dwa lata później, kiedy zakończona została budowa katedry przyznaje przywilej regularnego obchodzenia, począwszy od 1126 r., Roku Świętego Jubileuszowego w Compostela, pod warunkiem, że święto Apostoła Santiago przypadnie w niedziele 25 lipca, aby te same łaski odpustu zupełnego, które były udzielane w Rzymie w latach jubileuszowych, można było zdobyć w Santiago de Compostela. Jako źródło historyczne o pierwszym Roku Świętym w Santiago podawany jest  fragment z XII-wiecznej kroniki króla Alfonsa VII, w którym stwierdza się, że ten monarcha zaczął królować „w czasie świętego roku jubileuszowego”. 

Papież Aleksander III w 1179 roku w Bulli Regis Aeterni ogłosił wieczny charakter przywileju i zrównał go z przywilejem Rzymu i Jerozolimy. Pierwszym w pełni udokumentowanym jest rok 1434, w którym król Jan II wydaje szereg dekretów mających zapewnić bezpieczeństwo pielgrzymom, z prawie całej Europy zmierzających, w Roku Jubileuszowym do Santiago de Compostela. W Roku Świętym 1484, z inicjatywy papieża Sykstusa IV, katedra otrzymuje ostateczne potwierdzenie jubileuszowych odpustów plenarnych (odpustów zupełnych). 

Od XVI wieku, mimo spadku liczby pielgrzymów, obchody Roku Świętego są utrzymywane, jak tarcza przeciwko postępującemu rozłamowi w kościele, a później jako przeciwstawianie się narastającemu ateizmowi. Najtrudniejszym okresem był XIX wiek, w którym szereg uchwał Kortezów i naciski na króla spowodowały ograniczenia, a także utrudnienia, w utrzymywaniu kultu świętego Jakuba i drastyczne ograniczenie pielgrzymek do Santiago de Compostela.
 

W tych warunkach przybył w 1875 r. z Walencji nowy kardynał Miguel Payá y Rico. Postanowił odszukać relikwie Apostoła, zaginione od 1589 roku i w 1879 roku je odszukał. Papieska Bulla Deus Omnipotens z 1884 roku potwierdza ich  autentyczność, zapraszając katolików z całego świata do wznowienia pielgrzymki do Santiago. Aby to uczcić, rok 1885 został ogłoszony Nadzwyczajnym Rokiem Jubileuszowym. Payá, zanim opuścił archidiecezję w 1886 roku, wykorzystał jubileusz, aby podjąć pierwsze próby przywrócenia święta jakubowego jako zjawiska międzynarodowego. Ukończył prace nad otwarciem krypty ze szczątkami apostoła dla wiernych, znajdującej się pod głównym ołtarzem katedry i zachęcił biskupów z całego świata, aby propagowali pielgrzymki do Composteli.

Kolejny arcybiskup Composteli, José Martín Herrera, promował ostatnie jubileusze XIX wieku - 1891 i 1897 - oraz pierwsze z lat 20. - 1990, 1915 i 1920. Pierwszą troską Herrery było wzmocnienie pielgrzymek jubileuszowych w archidiecezji Compostela i zwiększenie obecności diecezji galicyjskich , przy jednoczesnym kierowaniu różnych orędzi do innych biskupów hiszpańskich. Rozpoczął też pierwsze próby wykorzystania tego święta przez mieszkańców jako źródło promocji gospodarczej i turystycznej, organizując Galicyjską Wystawę Regionalną w 1909 r.

Po wojnie domowej w Hiszpanii generał Franco zaczął promować pielgrzymki i postać Santiago , jako odrodzonego symbolu patriotycznego i jednoczącego naród. Podjęte zostały też pierwsze kroki w celu rewitalizacji starego i zapomnianego  Camino de Santiago. 

Rok Święty 1954 stał się pierwszym o charakterze międzynarodowym. Prałaci z całego świata spotykali się po raz pierwszy w Santiago de Compostela i przybyły też pierwsze zagraniczne pielgrzymki. Wraz z Rokiem Jubileuszowym 1965 rozpoczęła się inicjatywa obywatelska, podjęta później przez rząd, dotycząca odbudowy Drogi Francuskiej. Pierwsze infrastruktury powstają dla potrzeb kolejnych Lat Świętych 1971 i 1976. 

Kulminacja tego jubileuszowego okresu przypadła w 1982 roku na wizytę papieża Jana Pawła II , pierwszego papieża, który jako pielgrzym przybył do grobu świętego Jakuba. W wygłoszonym 9 listopada orędziu, nazwanym Aktem Europejskim, papież wezwał wszystkich do odnowy i ożywienia duchowych korzeni Europy, jakimi było i jest chrześcijaństwo.

Jan Paweł II w Santiago de Compostela 1982 r.

Drugi raz Jan Paweł II był w Santiago de Compostela w sierpniu 1999 roku podczas Światowych Dni Młodzieży, które odbywały sie  Roku Świętym Jakubowym 1999. Również w trakcie Roku Świętego Jakubowego 6 listpada 2010 r. był w Santiago de Compostela papież Benedykt XVI.

 

26. Święto Przeniesienia Ciała Świętego Jakuba

 

Kościół katolicki poświęca Świętemu Jakubowi Starszemu Apostołowi   dwa dni świąteczne. Główne święto obchodzone jest w wielu krajach na świecie 25 lipca, upamiętnia męczeńską śmierć świętego Jakuba w Jerozolimie i drugie obchodzone 30 grudnia tylko w Hiszpanii, upamiętnia przeniesienie, przez uczniów Apostoła Teodoro i Atanasio, jego szczątków z Jafy w Palestynie do Iria Flavia w Galicji a następnie pochowanie w Composteli.

 

Święto przeniesienia ciała świętego Jakuba

Uroczystość przeniesienia ciała świętego Jakuba – Festividad del traslado del cuerpo de Santiago, obchodzona 30 grudnia w Santiago de Compostela, połączona jest z wielowiekową tradycją składania ofiary na rzecz katedry świętego Jakuba, noszącej nazwę Ofiara Narodowa dla Apostoła Santiago – Ofrenda Nacional al Apóstol Santiago. Jest to najstarsze święto upamiętniające świętego Jakuba Starszego Apostoła, powstałe najprawdopodobniej wraz z początkiem jego kultu w IX wieku. Dwie uroczystości religijne, celebrowane w katedrze, upamiętniają to święto. Poprzedza je ceremonia świecka honorowego  powitania króla Hiszpanii lub jego delegata, którym w ostatnich latach był Przewodniczący Parlamentu Galicyjskiego Miguel Santalices.

Pierwsza uroczystość religijna rozpoczyna się w katedrze o godzinie 11.30 powitaniem w Puerta de Azabachería króla Hiszpanii, lub królewskiego delegata przez arcybiskupa Composteli, po czym następuje symboliczne złożenie przed głównym ołtarzem Ofiary Narodowej dla Apostoła Santiago.

 

Ofiarodawca w krótkim przemówieniu zwraca się o pomoc i ochronę do świętego Jakuba, patrona Hiszpanii, świadka i przyjaciela Jezusa, na które odpowiada w imieniu  świętego Jakuba arcybiskup Composteli. Następnie odbywa się procesja wokół katedry z relikwiarzem świętego Jakuba, znanym jako Santiago Coquatrix, niesionym przez przedstawicieli Archibractwa Świętego Jakuba. 

 

Wprawiana jest w ruch kadzielnica Botafumeiro, która okadza relikwie Apostoła i wszystkich obecnych. 

 

Procesja kończy się przed ołtarzem głównym i rozpoczyna się Msza Święta celebrowana przez arcybiskupa Composteli.  Po Ewangelii i odśpiewaniu Credo król, lub jego delegat, stojąc naprzeciw ołtarza przy tronie z baldachimem, wypowiada inwokację dotyczącą Ofiary Narodowej, na którą odpowiada arcybiskup swoją homilią.

 

Ponownie następuje okadzanie kościoła przez Botafumeiro, po którym rozpoczyna się liturgia. Po jej zakończeniu i po udzielonym błogosławieństwie arcybiskup odprowadza honorowych gości do przedsionka Portico Gloria, gdzie następuje pożegnanie.

Król z małżonką i towarzyszącą im świtą, jeżeli uczestniczą w uroczystości, zatrzymują się w Hospital de los Reyes Católicos, a ich przejście do katedry, oraz powrót, są częścią ceremonii Ofiary Narodowej, ale które ma już charakter świecki. Para królewska przechodzi najpierw wzdłuż honorowego oddziału wojska i zaproszonych gości, a po zakończeniu uroczystości pomiędzy szpalerami licznie przybyłych ludzi. 

 

Druga uroczystość jest już bardziej kameralna, ale bardzo podniosła i rozpoczyna się o godzinie19.30. Jest to Msza Święta Archibractwa Świętego Jakuba – Archicofradia Universal del Glorioso Apostól Santiago, kultywującego najstarsze tradycje jakubowe. Po jej zakończeniu następuje uroczystość przyjęcia nowych członków Archibractwa i wręczenie im okolicznościowych medali.

 

Ofiara Narodowa dla Apostoła Santiago – Ofrenda Nacional al Apóstol Santiago

 

Tradycja składania ofiar świętemu Jakubowi przez władców państw chrzescijańskich leżących na Półwyspie Iberyjskim, które w XV wieku utworzyły królestwo Hiszpanii, sięga IX wieku. Pierwszym ofiarodawcą był król Asturii Alfonso II, który finansuje budowę kościoła nad grobem Apostoła Jakuba. Było to decyzja zaskakująca, bo grób świętego Jakuba znajdował się na skraju królestwa, w wielkiej odległości od jego stolicy Oviedo, w której królowie gromadzili wszystkie cenne relikwie i król nie nakazał przeniesienia tak cennych szczątków, tylko pozostawił je w tym odludnym miejscu, nadając mu nazwę Compostela – Pole Gwiazd.

 

Jego następca Ramiro I, po legendarnej bitwie z muzułmanami pod Clavijo w 844 roku, wygranej przez chrześcijan dzięki cudownej pomocy udzielonej przez świętego Jakuba, wezwał wszystkich chrześcijan do pielgrzymowania do grobu św. Jakuba w Composteli i składania ofiary dla Apostoła – Voto de Santiago, wydając w tym celu stosowny dokument:

„… dlatego ogłosiliśmy w całej Hiszpanii i złożyliśmy ślubowanie, że Bóg pozwolił nam uwolnić się od Saracenów za wstawiennictwem Apostoła Santiago i abyśmy zachowali o tym pamięć we wszystkich częściach Hiszpanii, płacić wiecznie co roku, dziesiątą część pierwszych plonów z każdej yugady ziemi (pola, które para zwierząt może zaorać w ciągu jednego dnia), jako miarę z najlepszego żniwa, a tym samym i wina , dla utrzymania kanoników mieszkających w kościele błogosławionego Santiago i dla szafarzy tego samego kościoła. Ogłaszamy również i potwierdzamy na zawsze, że chrześcijanie w całej Hiszpanii, tą samą część ze wszystkich łupów, które zdobędą na Saracenach w każdej wyprawie, przekażą z całą dokładnością naszemu chwalebnemu opiekunowi Hiszpanii, błogosławionemu Santiago, jaka przypada na konnego żołnierza. My, wszyscy chrześcijanie w Hiszpanii , obiecujemy pod przysięgą, że każdego roku będziemy przekazywać kościołowi błogosławionego Santiago wszystkie te darowizny, ślubowania i ofiary wskazane powyżej, a zatem kanonicznie ustaliliśmy, że będą one stale przestrzegane przez nas i naszych potomków”.

 

Opowieść o bitwie po Clavijo, oraz ofierze Voto de Santiago, zapisana został dopiero w XII wieku i pozostaje bardziej legendą niż faktem historycznym, ale przez wiele wieków stanowiła ona element historii Hiszpanii. Voto de Santiago zostało zniesione dopiero w 1812 r. przez Cortes de Cádiz (Zgromadzenie Rad Regionalnych). Przywrócone zostało w 1936 r., ale miało już tylko charakter symboliczny, podkreślający chrześcijańskie korzenie Hiszpanii.

 

Pierwszą udokumentowaną ofiarę, nazwaną Ofrenda Transaldo (Ofiara Przeniesienia) złożył na rzecz katedry świętego Jakuba król Leonu i Kastylii Alfonso VI w 1109 roku, dostarczając kilkanaście talentów złota i srebrny relikwiarz. 

 

W 1642 roku, za panowania Filipa IV Habsburga, ceremonia Voto de Santiago została zinstytucjonalizowana, kiedy świętego Jakuba Starszego Apostoła uznano za patrona Hiszpanii. Pierwszym oferentem był w 1643 roku, mianowany z nominacji królewskiej, kapitan generalny Galicji i wielki przeor Nawarry Martín de Redín. W 1646 r. Cortezy ustanowiły wysokość ofiary na cześć Santiago na 8 000 reali i nakazały przekazywać ją 30 grudnia każdego roku, w dniu, w którym kościół w Composteli upamiętnia Święto Przeniesienia.

 

Ofiara była utrzymywana bez większych pertertacji aż do 1812 roku, kiedy zaproponowano jej zniesienie i zatwierdziły to Kortezy, jednak król Ferdynand VII uniemożliwił wprowadzenie tej decyzji w życie. Jednak w 1869 roku, podczas rządów rewolucyjnych, unieważniono składkę, pozostawiając tylko symboliczny akt Ofiary. W Santiago de Compostela uznano to za represję. Po przywróceniu monarchii król Alfonso XII odwiedził w 1877 roku Santiago de Compostela, co pozwoliło na zachowanie ciągłości, ale Ofiara była coraz mniejsza i mniej uroczysta. Jeszcze w 1909 r. z Ofiarą przybył król Alfonso XIII, ale w okresie Drugiej Republiki Hiszpańskiej, na początku lat trzydziestych XX wieku, rząd centralny zrzekł się prawa do jej patronowania.

 

Ofiarę Narodową uratowało istniejące od 1499 roku Archibractwo Apostoła Świętego Jakuba – Archicofradia Universal del Glorioso Apostól Santiago, zwracając się o pomoc do wszystkich hiszpańskich instytucji. W odpowiedzi w 1934 roku Ofiarę złożyli Rycerze Zakonu Santiago, a w 1935 roku Kongregacja Rycerzy Matki Bożej el Pilar de Zaragoza. Trudności skończyły się, gdy 21 lipca 1937 roku Dyktator Francisco Franco wydał dekret przywracający Ofiarę Narodową, jako obowiązek instytucjonalny uzasadniając, że Hiszpania ma dług wobec Apostoła. W tym samym tekście ustalono 25 lipca jako święto narodowe Hiszpanii, dzień Santiago i przekazanie Ofiary. Dyktator zastrzegł sobie przywilej reprezentowania państwa we wszystkich świętach.

 

Po jego śmierci w 1975 roku rząd reprezentowali delegaci królewscy, którymi byli dowódcy generalni VIII Okręgu Wojskowego w Galicji lub Departamentu Morskiego w Ferrrol. Od 1976 roku delegatów wyznaczał król Juan Carlos. Głównie wybierani byli przedstawiciele władz Galicji, lub burmistrz Composteli. W świętych latach obchodzonych od chwili objęcia tronu - 1976, 1982, 1993, 1999 i 2004 - ofiarodawcą był sam monarcha. Również obecny król Filip VI Bourbon często przybywa z Ofiarą do Santiago de Compostela, chociaż w 2019 roku Ofiarę Narodową składał Przewodniczący Parlamentu Galicyjskiego Miguel Santalices, natomiast król z małżonką obecny był podczas święta 25 lipca 2020 roku.

 

 

25. laska świętego Jakuba

Jednym z najbardziej tradycyjnych wizerunków świętego Jakuba Starszego Apostoła jest postać z długą drewnianą laską i typowymi średniowiecznymi akcesoriami pielgrzyma. W katedrze w Santiago de Compostela można zobaczyć go na szczycie fasady Obradoiro, oraz nad Drzwiami Świętymi. Jeden z najstarszych wizerunków postaci Apostoła znajduje się w centrum Portico Gloria, siedzącego  i oczekującego na przybywających pielgrzymów ma krótką laskę o kształcie Tau.

Santiago de Compostela, katedra. Santiago Peregrino na fasadzie Obradoiro. 

Santiago de Compostela, katedra. Santiago Peregrino nad wejściem do Porta Santa

Santiago de Compostela, katedra, Portico Gloria. Święty Jakub oczekujący na pielgrzymów.

Postaci świętego Jakuba Pielgrzyma (Santiago Peregrino), z długą laską pielgrzyma, można znaleźć wewnątrz katedry w ołtarzu głównym,

a takze w formie relikwiarzy w Kaplicy Relikwii. Jedna z tych figur stoi na wysokiej i ozdobnej metalowej kolumnie. Kolumna, pusta w środku, ma 2,28 metra wysokości i 10 centymetrów wewnętrznej średnicy, a figurka Pielgrzyma trzymającego długą laskę z zawieszoną na niej tykwą ma niecały 1 metr wysokości. Tutaj relikwiarzem nie jest figura Apostoła, a spiralna, mosiężna rura skrywająca wewnątrz, według tradycji, relikwię drugiego stopnia jaką jest laska świętego Jakuba.

Santiago de Compostela, katedra. Relikwiarz laski świętego Jakuba.

Przed rozpoczęciem remontu katedry metalowa kolumna ze stojącym na niej świętym Jakubem znajdowała się w samym jej centrum, na południowym filarze przecięcia nawy głównej i transeptu, naprzeciw ołtarza głównego. Mało kto ze zwiedzających katedrę zwracał na nią uwagę, bo ginęła ona w ogromie wnętrza, a przecież przez wiele stuleci, kiedy nie było dostępu do krypty i sarkofagu ze szczątkami świętego Jakuba, był to najważniejszy dostępny dla pielgrzymów relikwiarz z relikwią świętego Jakuba.

Laska świętego Jakuba

 

Najstarsza opowieść, w której wymieniana jest laska świętego Jakuba, znajduje się w napisanej w XI w., przez anonimowego duchownego z Santiago de Compostela, kronice „Iriense Chronicle” opisującej dzieje diecezji Iria Flavia i Compostela  od 561 do 982 roku. Opowiada ona, że drewnianą laskę wraz z ciałem świętego Jakuba znalazł biskup Teodomiro i za zgodą papieża oraz króla Asturii Alfonso II przyjął ją jako pastorał biskupa opiekuna i stróża grobu świętego Jakuba.

Odkrcie ciała świętego Jakuba, Francisco Ribalta ok. 1600 r.

W jaki sposób bordón – laska świętego Jakuba stała się relikwią wystawioną w katedrze? 
Od czasu, kiedy nad grobem Apostoła w IX wieku wybudowano pierwszy kościół, aż do końca XIX wieku, wierni i pielgrzymi nie mieli fizycznego kontaktu z sarkofagiem ze szczątkami, a jedynie mogli zbliżyć się do cenotafu (symbolicznego grobowca)  oznaczonego srebrną  gwiazdą, znajdującego się w trasaltarze głównego ołtarza.

Santiago de Compostela, katedra, transaltar. Srebrna gwiazda na cenotafie św. Jakuba. 

Fakt ten powodował pewien niepokój pielgrzymów i sprzyjał debatom na temat tego, czyje ciało znajduje się w katedrze w Compostela. Aby uspokoić te częste rozterki duchowe nawiedzających, w katedrze prezentowano całą serię symbolicznych artefaktów związanych ze świętym Jakubem: łańcuch, którym został związany po aresztowaniu w Jerozolimie, miecz którym został zamęczony, róg jednego z oswojonych byków, który ciągnął wóz z jego ciałem z Iria Flavia do Compostela. ale najważniejszym atrybutem, dostępnym dla pielgrzymów od czasu budowy bazyliki i uznawanym powszechnie z relikwię, była laska świętego Jakuba.

Pojawiła się ona w IX wieku, kiedy odkryto grób Apostoła. Najpierw była pastorałem biskupa Composteli, a po wybudowaniu w XI wieku trzeciej z kolei bazyliki została umieszczona w pobliżu ołtarza, tak by każdy z pielgrzymów mógł ją dotknąć. Zwiększająca się z roku na rok liczba przybywających pielgrzymów spowodowała, że ołtarz główny wraz z absydą został oddzielony od pozostałej części bazyliki ażurową kratą otwieraną tylko na czas nabożeństw.

Santiago de Compostela, katedra. Ołtarz główny w XII w. 

W nawie głównej naprzeciw ołtarza powstał chór modlitewny (coro), zbudowany przez Mistrza Mateo. Wydzielił część liturgiczną z wielkiej przestrzeni katedry, po której bez przerwy przemieszczali się pielgrzymi. Żeby zachować rytuał dotykania laski świętego Jakuba (związany z otrzymywaniem odpustów), przeniesiono ją ze strefy ołtarza na południowy filar transeptu, obok wejścia do coro.

Z biegiem czasu z laski zaczęły ubywać drobne fragmenty. By zdobyć relikwię świętego Jakuba, pielgrzymi wszelkimi sposobami próbowali oderwać, z jej bardzo twardego drewna przynajmniej małą drzazgę. Najprawdopodobniej arcybiskup Gelmirez na początku XII wieku podjął decyzję o konieczności trwałego jej zabezpieczenia. Wykonano spiralną mosiężną rurę oplatającą laskę, a od dołu zostawiony został otwór przez który można było palcami dotknąć żelaznego, szpiczastego, zakończenia laski.

Santiago de Compostela, katedra. Relikwiarz laski świętego Jakuba na filarze transeptu i nawy głównej.

Od drugiej połowy XIII wieku pielgrzymi, którzy próbowali dotknąć ukrytej w rurze laski, byli zaskoczeni, a nawet przeżywali wewnętrzną rozterkę, gdyż wewnątrz dotykali palcami dwóch metalowych końcówek i nie wiedzieli, która jest tą z laski świętego Jakuba. Druga końcówka należała do laski Franco Lippi, późniejszego błogosławionego Franco de Siena i została wsunięta do tej rury- relikwiarza po cudzie jakiego doznał przybywając jako pielgrzym do Santiago de Compostela.

Franco Lippi urodził się w szlacheckiej rodzinie w sieneńskim zamku Grotti w 1211 roku i, jak wielu rówieśników w młodości prowadził rozpustne  i awanturnicze życie. Jego późniejsza przemiana rozpoczęła się w 1261 r. od utraty wzroku w czasie bitwy między wojskami Sieny i Orvieto pod Sarteano. Nie mogąc już robić tego co do tej pory, wpadł w nałóg hazardu. Podczas gry w kości, w której jego przyjaciel odczytywał liczby, Franco wykrzyknął:
„Boże, ja też chcę widzieć, na przekór tym, którzy mnie tego pozbawili”.
Przegrał wszystko, być może oszukany, ale kiedy wstał po skończonej grze dokonał się cud. Zaczął dostrzegać niewyraźne kontury przedmiotów i osób, na tyle, że mógł się samodzielnie poruszać. Był to dla niego znak do poszukiwania nowej drogi życia. Wyruszył jako pielgrzym do Santiago de Compostela i tam wydarzył się kolejny cud, tym razem podwójny. Odzyskał wzrok, ale przede wszystkim doznał przemiany swojej duszy. Jako wotum za doznane łaski zostawił swoją laskę pielgrzyma, którą podczas uroczystej celebracji przyjął arcybiskup Composteli i umieścił w rurowym relikwiarzu obok laski świętego Jakuba. Po pielgrzymce do wielu sanktuariów Franco został pustelnikiem, a potem wstąpił do zakonu karmelitów.  Zmarł w 1291 r. Jego kult został zatwierdzony przez papieża Klemensa X w 1670 roku.

Błogosławiony Franco da Sena.

W XVI wieku na kapitelu metalowej kolumny - relikwiarza umieszczono figurę świętego Jakuba Pielgrzyma – Santiago Peregrino. Być może zastąpiła ona wcześniejsza zniszczoną lub skradzioną, nie wiadomo.

Santiago de Compostela, katedra. Figura świętego Jakuba na relikwiarzu laski, XVI w. 

Kiedy w XIX wieku podczas remontu katedry zdemontowano coro w nawie głównej, rura z laskami i figurą świętego Jakub pozostała na filarze transeptu naprzeciw ołtarza aż do początku XXI wieku. Przeniesiona została do kaplicy relikwii i umieszczona na filarze między dwoma sarkofagami arcybiskupów Composteli. W 2015 roku relikwiarz prezentowany był na wystawie „Camiño. A Orixe ” w Museo Centro Gaiás w Santiago de Compostela, a potem umieszczony w muzeum katedralnym w oczekiwaniu na powrót do Kaplicy Relikwii po zakończeniu remontu katedry.

Santiago de Compostela, katedra. Umiejscowienie laski świętego Jakuba w historii.
1. Filar przy ołtarzu głównym XI-XII w. 2. Filar transeptu i nawy głównej XII - XX w. 3. Kaplica relikwii XXI w. 

Opowieści pielgrzymów

Obecność laski świętego Jakuba w katedrze i jej kult potwierdzają historyczne relacje i opisy pielgrzymów.

1466 rok. Jedna z osób świty barona Léon de Rosmithal przekazała następującą relację:
- ... pokazali nam laskę, której święty używał podczas swoich podróży. Jest przymocowana do ołtarza i pokryta ołowiem, ponieważ pielgrzymi potajemnie rozdzierali jej kawałki. 
Zniszczyliby go, gdyby arcybiskup mądrze nie kazał przykryć go ołowiem. Tak więc widzimy w tym bordonie tylko żelazną końcówkę, którą możemy dotknąć opuszkami palców. Robiąc to, zasłużyliśmy na odpusty.
1484 rok. Niklolaus von Popplau, z Wrocławia, niemiecki pielgrzym i dyplomata polskiego pochodzenia, w opisie swojej podróży po Europie Zachodniej wspomina o lasce świętego Jakuba w Katedrze w Santiago de Compostela.
1581 rok.  Erich Lassota von Steblau opisuje :
- przed ołtarzem głównym znajduje się „coro” otoczone piękną kratą. Na ostatnim filarze na lewo od kraty jest kolumna wykonana z brązu i jest wewnątrz pusta. Jest tam laska świętego Jakuba, uzbrojona w długi żelazny grot. Pielgrzymi próbują go dotknąć [przez otwór] od dołu.
1594 rok. Jean Baptiste Confalonieri przedstawił następujący opis w „Podróży z Lizbony do Santiago de Galicia”:
- przed chórem, pośrodku kościoła, ale przy otwartym transepcie, znajduje się „coro” zamknięty ze wszystkich stron. Z boku znajduje się Bourdon de Saint Jacques wewnątrz zdobionej brązowej pochwy. Zdajemy sobie sprawę, że jest duży, ponieważ udaje nam się tylko dotknąć żelaza, które mierzy pół jego rozpiętości (10 cm) .
1726 rok. Guillaume Manier w „Voyage d'Espangne” tak opowiadał:
- przed chórem kanoników („coro”) po prawej stronie znajduje się filar, na którym na całej długości znajduje się żelazna rura, lub pochwa, wewnątrz której zamknięty jest prawdziwy święty bordon z żelazem od dołu.
1743 rok. Nicola Albani podróżował z Neapolu do Santiago de Compostela i w „Veridica Historia o'sia Viaggio da Napoli a S. Giacomo di Galizia” napisał o lasce:
- … następnie przed ławami kanoników znajduje się kolumna z brązu, w której, jak mówi się, przechowywany jest bourdon, czyli laska, której używał apostoł Jakub. We wspomnianej kolumnie znajduje się mały otwór, przez który przechodzą tylko cztery najdłuższe palce dłoni. Wsuwając palce w ten otwór, dotykamy kija, ale go nie widzimy, ponieważ okrężnica jest w jednym kawałku, bez dziury. Kontakt daje wiele odpustów.

Hiszpański Przewodnik po Hiszpanii z 1967 roku na stronie 515 opisuje:
- w pobliżu Capilla Mayor ... i przy bramie, wydrążona kolumna z rzeźbionego metalu (XII i XIII w..), zwieńczona jest statuetką św. Jakuba (XVI e .) , Zawiera [wewnątrz] bodron Apostoła i św. Franciszka ze Sieny 

Laska pielgrzyma

Jaki kształt miała laska świętego Jakuba? Nie zachował się żaden opis, a po zamknięciu jej w relikwiarzu wykonanym z metalowej rury nie była wyjmowana. Rura została wypełniona wapnem, kiedy zauważono, że zaczęły z niej wypadać drobiny próchnicy. Najstarsze tradycje przekazują opisy laski wędrownej o kształcie litery tau. Taką laskę trzyma w ręku święty Jakub w Portyku Chwały w katedrze, wykonanym w drugiej połowie XII wieku. Takiej samej laski używała święta Elżbieta Portugalska podczas swojej pielgrzymki do Santiago de Compostela na początku XIV wieku. 

Santiago de Compostela, muzeum katedralne. Laska świętej Elżbiety Portugalskiej. 

Również papież Jan Paweł II podczas swojej pielgrzymki w 1989 roku szedł z laską w kształcie litery tau.

Santiago de Compostela, muzeum katedralne. Laska świętego Jana Pawła II. 

Laska tau była krótka, o wysokości do 1,20 m, wymagała solidnego połączenia poprzeczki, będącej pochwytem laski, z kijem przy pomocy okucia z blachy. Tańszym a jednocześnie bardzie trwałym rodzajem laski był kostur, którego pochwyt stanowiło naturalne zgrubienie drewnianego konara. Trzymany odwrotnie mógł też służyć jako narzędzie walki, podobnie jak pałka lub maczuga.

Tradycja laski pielgrzyma, jako długiego prostego kija, wywodzi się z tradycji plebejskiej i pasterskiej. „Nieszlachetnie urodzonym” ludziom nie wolno było nosić broni, więc długi mocny kij, oprócz pomocy w czasie marszu, służył do obrony przed dzikimi zwierzętami i napastnikami.

W Kraju Basków, przez który wędrowała większość pielgrzymów z Europy Zachodniej, kupowane były często laski o nazwie makila, o długości 1 – 1,4 m. Służyły przede wszystkim do obronny. Wykonane z drewna różanecznika miały wewnątrz ukrytą broń, składającą się z długiego stalowego grotu połączonego z rzeźbioną głową laski, często z wygrawerowanym imieniem i godłem jej właściciela.  Obecnie makila jest jednym z symboli baskijskich i czasami wręczana jest honorowo podczas ważnych uroczystości osobom zasłużonym.

Makila - laska baskijska

Tradycja laski pielgrzyma, jako długiego prostego kija, wywodzi się z tradycji plebejskiej i pasterskiej. „Nieszlachetnie urodzonym” ludziom nie wolno było nosić broni, więc długi mocny kij, oprócz pomocy w czasie marszu, służył do obrony przed dzikimi zwierzętami i napastnikami.
W języku hiszpańskim używane są następujące określenia na laskę pielgrzyma:
- bastón, oznaczający długi drewniany kij zwykle zakończony na dole metalową nasadką,
- bordón, oznaczający krótką laskę w kształcie tau,  lub z zawiniętym górnym końcem,

- palo, drewniany kostur.