01. Śwęty Jakub Straszy Apostoł – prolog

Św. Jakub Starszy Apostoł był jednym z 12 uczniów Jezusa.  Jakubem Większym, lub Starszym został nazwany w ewangelii św. Marka (Mk 15,40), dla odróżnienia od drugiego apostoła Jakuba zwanego Mniejszym lub Młodszym. Pierwszy męczennik wśród Apostołów, zginął ścięty mieczem w Jerozolimie w 44 r.

święty Jakub Starszy Apostoł
Portico Gloria w katedrze św. Jakuba w Santiago de Compostela 

Jest świętym czczonym w całym kościele chrześcijańskim. Święto w kościele zachodnim obchodzone jest 25 lipca, w kościele wschodnim 30 kwietnia a w kościołach latynoskich 30 grudnia. Święty Jakub jest patronem Hiszpanii i Portugalii, pielgrzymów, zakonów rycerskich walczących z muzułmanami, hospicjów i szpitali, a także kapeluszników i sierot.  Wymieniany jest w Modlitwie Eucharystycznej Kanonu rzymskiego.

Głównym miejscem kultu jest katedra św Jakuba w Santiago de Compostela, gdzie w krypcie pod ołtarzem znajduje się relikwiarz z jego szczątkami.

Wizerunki świętego Jakuba Starszego Apostłoa przedstawia się zwykle z atrybutami pielgrzyma: długą laską (bordon) z zawieszoną na niej tykwą, kapeluszem z szerokim rondem, muszlą, oraz Biblią.

Santiago Peregrino, katedra św. Jakuba w Santiago de Compostela 

Często przedstawiany jest też jako Santiago Matamoros, (św. Jakub Pogromca Maurów): wojownik na koniu z mieczem i czerwonym krzyżem, zwanym Krzyżem Santiago.

Bitwa pod Clavijo, Antonio Gonzaez Ruiz, Monasterio de Uclés 

Opowieść o życiu, śmierci i kulcie św. Jakuba Starszego Apostoła stanowi splot przekazów historycznych, legend i tradycji. Ewangelie kilkanaście razy wspominają Jakuba Starszego Apostoła. Dzieje Apostolskie wymieniają go na liście Apostołów oraz wzmiankują o jego męczeńskiej śmierci. W opisie rozesłania Apostołów z misją ewangelizacyjną Jakub nie jest wymieniany i nie ma również wzmianki o jego pobycie w ówczesnej prowincji rzymskiej Hispania.

Pod koniec starożytności i na początku średniowiecza o św. Jakubie Starszym piszą:

- Klemens Aleksandryjski w VII ks. "Hypotyposeis".II/III w.,

- Euzebiusz z Cezarei w IV w.,

ale nie wspominają o jego misji ewangelizacyjnej i o grobie na Półwyspie Iberyjskim.

Pierwsze informacje o misji ewangelizacyjnej, miejscu pochówku i kulcie św. Jakuba pochodzą z legend i tradycji powstałych głównie w okresie wczesnego średniowiecza, pochodzą z dzieł napisanych jeszcze przed odkryciem grobu św. Jakuba:

- Breviarium Apostolorum z VI/VII w., zredagowane weWłoszech i Francji, jako pierwsze podaje, że św. Jakub głosił Ewangelię na Półwyspie Iberyjskim,

- św. Izydor z Sewilli (San Isidorio) w "De ortu et obitu Patrum", z VII w., dwukrotnie pisze o działalności apostolskiej św. Jakuba w Hiszpanii,

- Beda Czcigodny, angielski mnich, który na początku VIII w., sto lat przed odkryciem grobu świętego Jakuba, wspomina w napisanych żywotach świętych, że Jakub jest on pochowany w latynoskich ziemiach zachodnich, ale nie podaje konkretnego miejsca,

- "O Dei Verbum Patris ore proditum" asturyjski hymn napisany w VIII w. na cześć św. Jakuba wychwala jego misję w Hiszpanii (Hispanii) i ustanawia opiekunem i patronem chrześcijan w Asturii,

- Beato de Liéban w Komentarzu do Apokalipsy (Commentarium in Apocalypsin) napisanym w VIII w. pisze, że św. Jakub był ewangelizatorem Hiszpanii. Prawdopodobnie był również autorem wymienionego powyżej hymnu asturyjskiego.

Najbardziej obszerną opowieść o życiu, śmierci i pochówku św. Jakuba Starszego Apostoła zawiera zbiór średniowiecznych tekstów o nazwie „Legenda Ormiańska”. Opisuje ona, że  Jakub nie odniósł zbytniego sukcesu: w Oviedo nawrócił jednego człowieka, w Caesaraugusta (Saragossa) - ośmiu. Wtedy ukazała mu się Maryja na kolumnie  i nakazała mu, aby Jej zbudował sanktuarium co też natychmiast uczynił, dając początek sławnego sanktuarium Virgen del Pilar.

Francisco Goya, Objawienie Virgen del Pilar

Opowieści o św. Jakubie znaleźć można jeszcze w późniejszych dziełach:

- "Historia Compostellana" z XII w.

- Codex Calixtinus z XII w., który w całości poświęcony jest św. Jakubowi

- Złota Legenda Jakuba de Voragine z XIII w.,

- Żywoty Świętych Piotra Skargi z przełomu XVI  XVII w.

Codex Calixtinus

Złota Legenda Jakuba de Voragine

Piotr Skarga Zywoty Swiętych

Wszystkie dostępne materiały źródłowe i teksty wymienił oraz przeanalizował Ks. Marek Starwieyski w artykule „Legenda Św. Jakuba Większego Apostoła”, Warszawskie Studia Teologiczne” VIII/1995. Wiele tradycji i legend zostało potwierdzonych przez badania historyczne i prace archeologiczne prowadzone w miejscach związanych z kultem św. Jakuba Starszego Apostoła.  

Święty Jakub w sztuce

Historia i legenda św. Jakuba ma bardzo bogatą prezentację w sztuce, od średniowiecza do czasów współczesnych. Oprócz przedstawień wizerunku świętego z jego atrybutami, ukazywany jest również w scenerii wydarzeń i cudow, jakie dokonały się za jego wstawiennictwem. Szcególnym rodzajem prezentacji św. Jakuba są dzieła malarskie i rzeźbiarskie ukazujące całą jego legendę, wśród których najbardziej znanymi tego rodzaju dziełami sztuki są:

- polichromia w kaplicy Ovetari w kościele Eremitani w Padwie,

- polichromia kaplicy św. Jakuba w bazylice św. Antoniego w Padwie,

- rzeźby na zewnętrznej stronie coro w katedrze w Amiens,

- Puerta Santa w katedrze w Santiago de Compostela,

- ołtarz Jana Goodyera znajdujący się w muzeum katedry w Santiago de Compostela.

Wsród dzieł sztuki przedstawiających cuda św. Jakuba, jednymi z najbardziej znanych są:
- ołtarz św. Jakuba w kościele Santa Maria la Blaca w Villacazar de Sirga,

- tryptyk przedstawiający cuda św. Jakuba, znajdujący się w Muzeum Sztuki w Indianapolis.