22.12.2020

25. laska świętego Jakuba


Jednym z najbardziej tradycyjnych wizerunków świętego Jakuba Starszego Apostoła jest postać z długą drewnianą laską i typowymi średniowiecznymi akcesoriami pielgrzyma. W katedrze w Santiago de Compostela można zobaczyć go na szczycie fasady Obradoiro, oraz nad Drzwiami Świętymi. Jeden z najstarszych wizerunków postaci Apostoła znajduje się w centrum Portico Gloria, siedzącego  i oczekującego na przybywających pielgrzymów ma krótką laskę o kształcie Tau.

Santiago de Compostela, katedra. Santiago Peregrino na fasadzie Obradoiro. 

Santiago de Compostela, katedra. Santiago Peregrino nad wejściem do Porta Santa

Santiago de Compostela, katedra, Portico Gloria. Święty Jakub oczekujący na pielgrzymów.

Postaci świętego Jakuba Pielgrzyma (Santiago Peregrino), z długą laską pielgrzyma, można znaleźć wewnątrz katedry w ołtarzu głównym,



a takze w formie relikwiarzy w Kaplicy Relikwii. Jedna z tych figur stoi na wysokiej i ozdobnej metalowej kolumnie. Kolumna, pusta w środku, ma 2,28 metra wysokości i 10 centymetrów wewnętrznej średnicy, a figurka Pielgrzyma trzymającego długą laskę z zawieszoną na niej tykwą ma niecały 1 metr wysokości. Tutaj relikwiarzem nie jest figura Apostoła, a spiralna, mosiężna rura skrywająca wewnątrz, według tradycji, relikwię drugiego stopnia jaką jest laska świętego Jakuba.

Santiago de Compostela, katedra. Relikwiarz laski świętego Jakuba.

Przed rozpoczęciem remontu katedry metalowa kolumna ze stojącym na niej świętym Jakubem znajdowała się w samym jej centrum, na południowym filarze przecięcia nawy głównej i transeptu, naprzeciw ołtarza głównego. Mało kto ze zwiedzających katedrę zwracał na nią uwagę, bo ginęła ona w ogromie wnętrza, a przecież przez wiele stuleci, kiedy nie było dostępu do krypty i sarkofagu ze szczątkami świętego Jakuba, był to najważniejszy dostępny dla pielgrzymów relikwiarz z relikwią świętego Jakuba.

Laska świętego Jakuba

 
Najstarsza opowieść, w której wymieniana jest laska świętego Jakuba, znajduje się w napisanej w XI w., przez anonimowego duchownego z Santiago de Compostela, kronice „Iriense Chronicle” opisującej dzieje diecezji Iria Flavia i Compostela  od 561 do 982 roku. Opowiada ona, że drewnianą laskę wraz z ciałem świętego Jakuba znalazł biskup Teodomiro i za zgodą papieża oraz króla Asturii Alfonso II przyjął ją jako pastorał biskupa opiekuna i stróża grobu świętego Jakuba.

Odkrcie ciała świętego Jakuba, Francisco Ribalta ok. 1600 r.

W jaki sposób bordón – laska świętego Jakuba stała się relikwią wystawioną w katedrze? 
Od czasu, kiedy nad grobem Apostoła w IX wieku wybudowano pierwszy kościół, aż do końca XIX wieku, wierni i pielgrzymi nie mieli fizycznego kontaktu z sarkofagiem ze szczątkami, a jedynie mogli zbliżyć się do cenotafu (symbolicznego grobowca)  oznaczonego srebrną  gwiazdą, znajdującego się w trasaltarze głównego ołtarza.

Santiago de Compostela, katedra, transaltar. Srebrna gwiazda na cenotafie św. Jakuba. 

Fakt ten powodował pewien niepokój pielgrzymów i sprzyjał debatom na temat tego, czyje ciało znajduje się w katedrze w Compostela. Aby uspokoić te częste rozterki duchowe nawiedzających, w katedrze prezentowano całą serię symbolicznych artefaktów związanych ze świętym Jakubem: łańcuch, którym został związany po aresztowaniu w Jerozolimie, miecz którym został zamęczony, róg jednego z oswojonych byków, który ciągnął wóz z jego ciałem z Iria Flavia do Compostela. ale najważniejszym atrybutem, dostępnym dla pielgrzymów od czasu budowy bazyliki i uznawanym powszechnie z relikwię, była laska świętego Jakuba.

Pojawiła się ona w IX wieku, kiedy odkryto grób Apostoła. Najpierw była pastorałem biskupa Composteli, a po wybudowaniu w XI wieku trzeciej z kolei bazyliki została umieszczona w pobliżu ołtarza, tak by każdy z pielgrzymów mógł ją dotknąć. Zwiększająca się z roku na rok liczba przybywających pielgrzymów spowodowała, że ołtarz główny wraz z absydą został oddzielony od pozostałej części bazyliki ażurową kratą otwieraną tylko na czas nabożeństw.

Santiago de Compostela, katedra. Ołtarz główny w XII w. 

W nawie głównej naprzeciw ołtarza powstał chór modlitewny (coro), zbudowany przez Mistrza Mateo. Wydzielił część liturgiczną z wielkiej przestrzeni katedry, po której bez przerwy przemieszczali się pielgrzymi. Żeby zachować rytuał dotykania laski świętego Jakuba (związany z otrzymywaniem odpustów), przeniesiono ją ze strefy ołtarza na południowy filar transeptu, obok wejścia do coro.

Z biegiem czasu z laski zaczęły ubywać drobne fragmenty. By zdobyć relikwię świętego Jakuba, pielgrzymi wszelkimi sposobami próbowali oderwać, z jej bardzo twardego drewna przynajmniej małą drzazgę. Najprawdopodobniej arcybiskup Gelmirez na początku XII wieku podjął decyzję o konieczności trwałego jej zabezpieczenia. Wykonano spiralną mosiężną rurę oplatającą laskę, a od dołu zostawiony został otwór przez który można było palcami dotknąć żelaznego, szpiczastego, zakończenia laski.

Santiago de Compostela, katedra. Relikwiarz laski świętego Jakuba na filarze transeptu i nawy głównej.

Od drugiej połowy XIII wieku pielgrzymi, którzy próbowali dotknąć ukrytej w rurze laski, byli zaskoczeni, a nawet przeżywali wewnętrzną rozterkę, gdyż wewnątrz dotykali palcami dwóch metalowych końcówek i nie wiedzieli, która jest tą z laski świętego Jakuba. Druga końcówka należała do laski Franco Lippi, późniejszego błogosławionego Franco de Siena i została wsunięta do tej rury- relikwiarza po cudzie jakiego doznał przybywając jako pielgrzym do Santiago de Compostela.

Franco Lippi urodził się w szlacheckiej rodzinie w sieneńskim zamku Grotti w 1211 roku i, jak wielu rówieśników w młodości prowadził rozpustne  i awanturnicze życie. Jego późniejsza przemiana rozpoczęła się w 1261 r. od utraty wzroku w czasie bitwy między wojskami Sieny i Orvieto pod Sarteano. Nie mogąc już robić tego co do tej pory, wpadł w nałóg hazardu. Podczas gry w kości, w której jego przyjaciel odczytywał liczby, Franco wykrzyknął:
„Boże, ja też chcę widzieć, na przekór tym, którzy mnie tego pozbawili”.
Przegrał wszystko, być może oszukany, ale kiedy wstał po skończonej grze dokonał się cud. Zaczął dostrzegać niewyraźne kontury przedmiotów i osób, na tyle, że mógł się samodzielnie poruszać. Był to dla niego znak do poszukiwania nowej drogi życia. Wyruszył jako pielgrzym do Santiago de Compostela i tam wydarzył się kolejny cud, tym razem podwójny. Odzyskał wzrok, ale przede wszystkim doznał przemiany swojej duszy. Jako wotum za doznane łaski zostawił swoją laskę pielgrzyma, którą podczas uroczystej celebracji przyjął arcybiskup Composteli i umieścił w rurowym relikwiarzu obok laski świętego Jakuba. Po pielgrzymce do wielu sanktuariów Franco został pustelnikiem, a potem wstąpił do zakonu karmelitów.  Zmarł w 1291 r. Jego kult został zatwierdzony przez papieża Klemensa X w 1670 roku.

Błogosławiony Franco da Sena.

W XVI wieku na kapitelu metalowej kolumny - relikwiarza umieszczono figurę świętego Jakuba Pielgrzyma – Santiago Peregrino. Być może zastąpiła ona wcześniejsza zniszczoną lub skradzioną, nie wiadomo.

Santiago de Compostela, katedra. Figura świętego Jakuba na relikwiarzu laski, XVI w. 

Kiedy w XIX wieku podczas remontu katedry zdemontowano coro w nawie głównej, rura z laskami i figurą świętego Jakub pozostała na filarze transeptu naprzeciw ołtarza aż do początku XXI wieku. Przeniesiona została do kaplicy relikwii i umieszczona na filarze między dwoma sarkofagami arcybiskupów Composteli. W 2015 roku relikwiarz prezentowany był na wystawie „Camiño. A Orixe ” w Museo Centro Gaiás w Santiago de Compostela, a potem umieszczony w muzeum katedralnym w oczekiwaniu na powrót do Kaplicy Relikwii po zakończeniu remontu katedry.

Santiago de Compostela, katedra. Umiejscowienie laski świętego Jakuba w historii.
1. Filar przy ołtarzu głównym XI-XII w. 2. Filar transeptu i nawy głównej XII - XX w. 3. Kaplica relikwii XXI w. 

Opowieści pielgrzymów


Obecność laski świętego Jakuba w katedrze i jej kult potwierdzają historyczne relacje i opisy pielgrzymów.

1466 rok. Jedna z osób świty barona Léon de Rosmithal przekazała następującą relację:
- ... pokazali nam laskę, której święty używał podczas swoich podróży. Jest przymocowana do ołtarza i pokryta ołowiem, ponieważ pielgrzymi potajemnie rozdzierali jej kawałki. 
Zniszczyliby go, gdyby arcybiskup mądrze nie kazał przykryć go ołowiem. Tak więc widzimy w tym bordonie tylko żelazną końcówkę, którą możemy dotknąć opuszkami palców. Robiąc to, zasłużyliśmy na odpusty.
1484 rok. Niklolaus von Popplau, z Wrocławia, niemiecki pielgrzym i dyplomata polskiego pochodzenia, w opisie swojej podróży po Europie Zachodniej wspomina o lasce świętego Jakuba w Katedrze w Santiago de Compostela.
1581 rok.  Erich Lassota von Steblau opisuje :
- przed ołtarzem głównym znajduje się „coro” otoczone piękną kratą. Na ostatnim filarze na lewo od kraty jest kolumna wykonana z brązu i jest wewnątrz pusta. Jest tam laska świętego Jakuba, uzbrojona w długi żelazny grot. Pielgrzymi próbują go dotknąć [przez otwór] od dołu.
1594 rok. Jean Baptiste Confalonieri przedstawił następujący opis w „Podróży z Lizbony do Santiago de Galicia”:
- przed chórem, pośrodku kościoła, ale przy otwartym transepcie, znajduje się „coro” zamknięty ze wszystkich stron. Z boku znajduje się Bourdon de Saint Jacques wewnątrz zdobionej brązowej pochwy. Zdajemy sobie sprawę, że jest duży, ponieważ udaje nam się tylko dotknąć żelaza, które mierzy pół jego rozpiętości (10 cm) .
1726 rok. Guillaume Manier w „Voyage d'Espangne” tak opowiadał:
- przed chórem kanoników („coro”) po prawej stronie znajduje się filar, na którym na całej długości znajduje się żelazna rura, lub pochwa, wewnątrz której zamknięty jest prawdziwy święty bordon z żelazem od dołu.
1743 rok. Nicola Albani podróżował z Neapolu do Santiago de Compostela i w „Veridica Historia o'sia Viaggio da Napoli a S. Giacomo di Galizia” napisał o lasce:
- … następnie przed ławami kanoników znajduje się kolumna z brązu, w której, jak mówi się, przechowywany jest bourdon, czyli laska, której używał apostoł Jakub. We wspomnianej kolumnie znajduje się mały otwór, przez który przechodzą tylko cztery najdłuższe palce dłoni. Wsuwając palce w ten otwór, dotykamy kija, ale go nie widzimy, ponieważ okrężnica jest w jednym kawałku, bez dziury. Kontakt daje wiele odpustów.

Hiszpański Przewodnik po Hiszpanii z 1967 roku na stronie 515 opisuje:
- w pobliżu Capilla Mayor ... i przy bramie, wydrążona kolumna z rzeźbionego metalu (XII i XIII w..), zwieńczona jest statuetką św. Jakuba (XVI e .) , Zawiera [wewnątrz] bodron Apostoła i św. Franciszka ze Sieny 

Laska pielgrzyma


Jaki kształt miała laska świętego Jakuba? Nie zachował się żaden opis, a po zamknięciu jej w relikwiarzu wykonanym z metalowej rury nie była wyjmowana. Rura została wypełniona wapnem, kiedy zauważono, że zaczęły z niej wypadać drobiny próchnicy. Najstarsze tradycje przekazują opisy laski wędrownej o kształcie litery tau. Taką laskę trzyma w ręku święty Jakub w Portyku Chwały w katedrze, wykonanym w drugiej połowie XII wieku. Takiej samej laski używała święta Elżbieta Portugalska podczas swojej pielgrzymki do Santiago de Compostela na początku XIV wieku. 

Santiago de Compostela, muzeum katedralne. Laska świętej Elżbiety Portugalskiej. 

Również papież Jan Paweł II podczas swojej pielgrzymki w 1989 roku szedł z laską w kształcie litery tau.

Santiago de Compostela, muzeum katedralne. Laska świętego Jana Pawła II. 

Laska tau była krótka, o wysokości do 1,20 m, wymagała solidnego połączenia poprzeczki, będącej pochwytem laski, z kijem przy pomocy okucia z blachy. Tańszym a jednocześnie bardzie trwałym rodzajem laski był kostur, którego pochwyt stanowiło naturalne zgrubienie drewnianego konara. Trzymany odwrotnie mógł też służyć jako narzędzie walki, podobnie jak pałka lub maczuga.

Tradycja laski pielgrzyma, jako długiego prostego kija, wywodzi się z tradycji plebejskiej i pasterskiej. „Nieszlachetnie urodzonym” ludziom nie wolno było nosić broni, więc długi mocny kij, oprócz pomocy w czasie marszu, służył do obrony przed dzikimi zwierzętami i napastnikami.

W Kraju Basków, przez który wędrowała większość pielgrzymów z Europy Zachodniej, kupowane były często laski o nazwie makila, o długości 1 – 1,4 m. Służyły przede wszystkim do obronny. Wykonane z drewna różanecznika miały wewnątrz ukrytą broń, składającą się z długiego stalowego grotu połączonego z rzeźbioną głową laski, często z wygrawerowanym imieniem i godłem jej właściciela.  Obecnie makila jest jednym z symboli baskijskich i czasami wręczana jest honorowo podczas ważnych uroczystości osobom zasłużonym.

Makila - laska baskijska

Tradycja laski pielgrzyma, jako długiego prostego kija, wywodzi się z tradycji plebejskiej i pasterskiej. „Nieszlachetnie urodzonym” ludziom nie wolno było nosić broni, więc długi mocny kij, oprócz pomocy w czasie marszu, służył do obrony przed dzikimi zwierzętami i napastnikami.
W języku hiszpańskim używane są następujące określenia na laskę pielgrzyma:
- bastón, oznaczający długi drewniany kij zwykle zakończony na dole metalową nasadką,
- bordón, oznaczający krótką laskę w kształcie tau,  lub z zawiniętym górnym końcem,
- palo, drewniany kostur. 




Brak komentarzy:

Prześlij komentarz