07. Święty Jakub i Hermogenes

Pielgrzymowanie do grobu św. Jakuba w Santiago de Compstela spowodowało zainteresowanie głównie jego działalnością na Półwyspie Iberyjskim i cudownymi zdarzeniami, jakie miały miejsce po jego się po jego śmierci. W zapomnienie poszła działalność Apostoła w ostatnich latach życia, które spędził w Jerozolimie. A z tego okresu jego życia pochodzi najpopularniejsza, od średniowiecza, legenda o Świętym Jakubie i Hermogenesie, która czytana była w księgach opisujących życie świętych, Złotej Legendzie Jakuba de Voragine i Żywotach Świętych Piotra Skargi. Ta właśnie legenda była najważniejszym elementem opowieści o świętym Jakubie. Stanowiła też w sztuce średniowiecza najczęściej przedstawiane zdarzenie z życia Apostoła.

Legenda, która opowiada o powrocie św. Jakuba z Hiszpanii i o nauczaniu w Jerozolimie, pochodzi z dwóch tekstów źródłowych:

- Ormiańskiej legendy  "Historia Jakuba Apostoła"

Historia Jakuba Apostoła jak ten, który dziś jest nazywany świętym Jakubem udał się do Hiszpanii, powrócił do Jerozolimy, został ścięty, i umarły na ciele udał się znowu do Hiszpanii   (BHO 419)

- Legendy Maior  „Męka św. Jakuba Apostoła, brata świętego Jana, który poniósł mękę za Heroda, dnia ósmego przed kalendami sierpniowymi”  (BHL 4057).

Przytaczam treść w całości, bez skrótów, bo według mnie, jest to jedna z piękniejszych opowieści napisanych kilkaset lat po śmierci św. Jakuba, która obrazuje mistycyzm i wiarę ludzi średniowiecza , oraz kult jakim otaczali oni św. Jakuba.

Powrót św. Jakuba do Jerozolimy

treść według ormiańskiej legendy  "Historia Jakuba Apostoła"

Historia Jakuba Apostoła jak ten, który dziś jest nazywany świętym Jakubem udał się do Hiszpanii, powrócił do Jerozolimy, został ścięty, i umarły na ciele udał się znowu do Hiszpanii   (BHO 419)

Skoro więc święty Jakub przybył do Jerozolimy, z miejsca wyznaczonego mu losem, ujrzawszy świętą Matkę Boga i święte miejsca Chrystusa, rozradował się na chwałę Boga. Wtedy, nie zwlekając, począł bardzo odważnie głosić i zwiastować Chrystusa pośród Żydów w Jerozolimie i w jej okolicach, w granicach Judy aż do Samarii. Głosił ją we wszystkich zgromadzeniach Żydów, i mówił:

- Uwierzcie w Jezusa dzięki świadectwu świętych proroków. Oni bowiem przepowiedzieli pojawienie się Chrystusa pomiędzy ludźmi.

I czynił on bardzo wielkie cuda mocą Chrystusa, i wielu uwierzyło w Chrystusa, wspomagani naukami świętego Jakuba i zostali ochrzczeni w imię Ojca, i Syna, i Ducha Świętego. Święty zaś Apostoł ponadto zwiastował im wszystko, co uczynił Chrystus; badał i poświadczał to, co przez Ducha Świętego mówili prorocy, a co dotyczyło Chrystusa. I wobec całego ludu czynił wielkie cuda. Żydzi zaś podziwiali, zdumiewali się i nie mogli mu nic zarzucić. I tak rozpowszechniała się Jego sława. Wielu przychodziło, aby słuchać rzeczy cudownych, które opowiadał; uwierzyli oni w Chrystusa i zostali ochrzczeni.

 św. Jakub i Hermogenes, Thomas Burkmair ok. 1500 r. 

Święty Jakub i Hermogenes

treść według Legendy Maior: „Męka św. Jakuba Apostoła, brata świętego Jana, który poniósł mękę za Heroda, dnia ósmego przed kalendami sierpniowymi”  (BHL 4057).

Zdarzyło się, że pewien mag, Hermogenes, wysłał do Jakuba swego ucznia imieniem Filetus. Skoro przyszedł z kilkoma faryzeuszami, starał się go przekonać, że Jezus Chrystus z Nazaretu nie jest prawdziwym Synem Bożym, którego Jakub, jak twierdził, jest Apostołem. Jakub zaś, ufając Duchowi Świętemu udowadniał próżność wszystkich jego słów wykazując na podstawie Pisma Świętego, że On [Jezus] jest prawdziwym Synem Bożym.

Peter Bruegel Starszy, Jakub i Hermogenes 1565 r.
lewa strona: Hermogenes siedzący na krześle.
Na środku św. Jakub.

Powrócił więc Filetus do Hermogenesa i rzekł do niego:

- Wiedz, że nie można pokonać Jakuba, który nazywa się sługą Jezusa Chrystusa z Nazaretu i Jego Apostołem. Widziałem bowiem, jak w Jego imię wyrzucał szatany z ciał opętanych, widziałem, jak niewidomym wzrok przywracał, jak trędowatych oczyszczał. Najbliżsi moi przyjaciele twierdzą nawet, że widzieli, jak Jakub wskrzeszał umarłych. Cóż jednak będziemy zatrzymywać się na długich rozmowach? Zna on całe Pismo Święte na pamięć i na jego podstawie wykazuje, że nie ma innego Syna Bożego, jak tylko Ten, którego Żydzi ukrzyżowali. Jeśli więc posłuchasz mojej rady, pójdź do niego i poproś go o przebaczenie. Jeśli jednak tego nie uczynisz, to wiedz, że twoja sztuka magiczna na nic zupełnie ci się nie przyda. Wiedz natomiast, że ja do niego powrócę i będę prosił, by mnie raczył przyjąć za swojego ucznia.

Gdy Hermogenes usłyszał te słowa, ogarnął go gniew i tak spętał Filetusa, że on nie mógł się poruszyć. I rzekł:

- Zobaczymy, czy twój Jakub uwolni cię z tych więzów!

Filetus jednak natychmiast wysłał swego sługę do Jakuba. Skoro ten przybył do niego i oznajmił mu to, co się wydarzyło, Jakub natychmiast wysłał mu swoją tunikę ze słowami:

- Niechaj przyjmie je i powie: 'Pan Jezus Chrystus podnosił zranionych i sam uwalnia więźniów.

Natychmiast, jak tylko Filetas dotknął tej tuniki, którą mu przyniesiono i został uwolniony z więzów maga, pobiegł do Jakuba urągając sztuczkom magicznym Hermogenesa.

Amiens, katedra Notre-Dame, Filatus dostaje tunikę od Jakuba,

Hermogenes zaś, czarownik, dotknięty tym, że ów znieważał jego sztukę, wezwał szatanów i wysłał ich do Jakuba, mówiąc:

- Idźcie do samego Jakuba i przyprowadźcie mi go tu, a z nim razem i Filetusa mego ucznia, bym wywarł na nim zemstę, inaczej bowiem zaczną mnie znieważać i inni moi uczniowie. 
Przybyli więc szatani na miejsce, gdzie modlił się Jakub i zaczęli wyć w powietrzu, wołając: 
- Jakubie, Apostole, zmiłuj się nad nami, bo my już płoniemy, jeszcze przed czasem naszego spłonięcia!

Rzekł do nich Jakub:

- Czemu do mnie przyszliście?

Rzekli do niego szatani:

- Wysłał nas do ciebie Hermogenes, abyśmy do niego przyprowadzili ciebie i Filetusa. Natychmiast jednak, skoro tylko tu przybyliśmy, święty Anioł Boży związał nas łańcuchami ognistymi i dlatego cierpimy strasznie.

 Jakub, Filetus i demony Hermogenesa, Szkoła Szwabska ok.1520 r.
W tle szatani pętani łańcuchami przez anioły.

Rzekł do nich Jakub:

- W imię Ojca, i Syna i Ducha Świętego, niech was uwolni Anioł Boży. Powróciwszy jednak do Hermogenesa, nie wyrządzajcie mu krzywdy, lecz przyprowadźcie go do mnie związanego.

Wtedy oni powrócili, związali Hermogenesowi sznurami ręce na plecach i tak związanego przyprowadzili do Apostoła, mówiąc:

- Wysłałeś nas, gdzie ogarnął nas ogień i wycierpieliśmy straszliwe męki.

Skoro więc przyprowadzono go do Jakuba, rzekł doń Apostoł Boży:

- O najgłupszy spośród ludzi! Ty bowiem wierzysz, że nieprzyjaciel rodzaju ludzkiego wdaje się z tobą w konszachty. Czemu nie rozważyłeś tego, kogo prosiłeś, aby wysłał aniołów swoich dla zranienia mnie? A jednak teraz nie pozwolę, by one wyładowały na tobie swoją złość.

Sami bowiem szatani wołali do niego:

- Oddaj go nam w nasze ręce, abyśmy mogli pomścić i zniewagi tobie wyrządzone i płomień, który nas palił.

Rzekł do nich Apostoł:

- Oto stoi przed wami Filetus, czemu go nie chwytacie?

Rzekli mu szatani:

- My nie możemy dotknąć nawet mrówki, która jest w twoim domu.

Wtedy rzekł Jakub do Filetusa:

- Abyś więc poznał, że nauka Pana naszego Jezusa Chrystusa jest taka: niech nauczą się ludzie dobrem za zło oddawać - oto on cię związał, ty natomiast go rozwiąż; on postanowił, aby cię szatani przyprowadzili do niego związanego, ty mu pozwól, aby odszedł wolny, choć go pochwyciły szatany.

Fra Angelico, Filatus rozwiązuje Hermogenesa

Gdy więc Filetus uwolnił go, stanął Hermogenes przygnębiony, upokorzony i zmieszany. Rzekł do niego Jakub:

- Idź wolny dokądkolwiek zechcesz. Nie jest bowiem zasadą naszego prawa, aby nawracać kogokolwiek wbrew jego woli.

Rzekł doń Hermogenes:

- Oto poznałem, co znaczy gniew szatanów. Jeśli więc nie dasz mi czegokolwiek, co bym mógł wziąć ze sobą, pochwycą mnie one i zadręczą wielorakimi cierpieniami.

Wtedy rzekł doń błogosławiony Jakub:

- Weź mój kij podróżny i pójdziesz z nim bezpiecznie, dokądkolwiek zechcesz.

Wziął więc kij Apostoła i poszedł do swego domu, i położył go sobie na karku i na karkach swoich uczniów, i wziąwszy torby pełne książek, przyniósł je do Apostoła Bożego i zaczął je palić. Rzekł do niego Jakub:

- Nie czyń tego, aby dym palących się książek nie zaszkodził nieuświadomionym, ale przywiąż do torby kamienie i ołów, i utop je w morzu.

Gdy Hermogenes tak postąpił, wrócił, przypadł do stóp Apostoła i prosił go mówiąc:

- Ty, który uwalniasz dusze, przyjmij pokutnika, którego dotąd znosiłeś, gdy cię oskarżał i nienawidził.

Odpowiadając rzekł do niego Jakub:

- Jeśli przyniosłeś Panu prawdziwą pokutę, otrzymasz również od Niego prawdziwe odpuszczenie grzechów.

Rzekł do niego Hermogenes:

- Jako znak szczerej pokuty, to ofiaruję Bogu, że wyrzuciłem moje księgi zawierające niegodziwe zasady i wyrzekłem się wszystkich sztuczek magicznych pochodzących od nieprzyjaciela.

Padwa, bazylika św. Antoniego, kaplica św. Jakuba, Jakub i Hermogenes.
Lewa strona szatani przynoszą Hermogenesa do św. Jakuba. 
W środkowej części św. Jakub chrzści Hermogenesa.
Prawa strona modlitwa pokornego Hermogenesa.

Rzekł do niego święty Apostoł:

- Idź teraz do domów tych, których przyprowadziłeś do upadku, abyś przyprowadził do Pana swego wszystkich, których Mu zabrałeś. Poucz ich, że prawdą jest to, o czym uprzednio nauczałeś, że jest fałszem; to zaś jest fałszem, o czym uprzednio głosiłeś, że jest prawdą. Potrzaskaj posąg, któremu oddawałeś cześć i zniszcz wróżby, o których sądziłeś, że są jego odpowiedziami. A ponadto rozdaj na dobry cel pieniądze, które otrzymałeś przez złe czyny. I jak byłeś synem szatana naśladując szatana, tak stań się teraz synem Bożym naśladując Boga, który codziennie, nawet niewdzięcznikom, udziela dobrodziejstw, a bluźniącym przeciw Niemu daje pokarm. Jeśli bowiem, choć byłeś zły względem Boga, Pan okazał się dobrym względem ciebie, to o ile bardziej będzie On dla ciebie łaskawy, gdy zaprzestałeś być złym i dobrymi uczynkami zaczynasz Mu się podobać?

Padwa, kaplica Overtari. Chrzest Hermogenesa

Gdy Jakub mówił te i tym podobne słowa do Hermogenesa, ten stał się mu we wszystkim tak posłuszny i tak doskonały w bojaźni Bożej, że Pan zdziałał przez niego wiele cudów.