08. Święty Jakub naucza w Jerozolimie

Santiago, Święty Jakub. Wszyscy wiemy, kto to był. Każdego roku tysiace pielgrzymów wędruje do jego grobu. Wiele kościołów jest pod wezwaniem św. Jakuba, ale czy wszystkie są pod wezwaniem tego, który nazywany jest Świętym Jakubem Starszym Apostołem?

Trzech Jakubów

Było trzech Jakubów, o których piszą ewangeliści, wspominani są w Dziejach Apostolskich:

- Jakub Starszy Apostoł, syn Zebedeusza i Salome, o którym wielokrotnie piszą Czterej Ewangeliści. W ikonografii  przedstawiany jest jako pielgrzym z laską pielgrzyma, muszlą, biblią i mieczem, symbolizującym jego męczeńską śmierć. W sztuce zachodu występuje często jako rycerz na koniu, pod imieniem Santiago Matamoros. Święto przypada na 25 lipca.

Piotrków Wielkopolski, św. Jakub ze wszystkimi atrybutami

- Jakub Młodszy Apostoł, syn Alfeusza i Marii, którego z imienia wspomina tylko św. Marek, podając listę dwunastu apostołów. W ikonografii występuje w tunice, z biblią lub ze zwojem pisma trzymanego w ręce. Często jest utożsamiany, czy też mylony, z Jakubem Sprawiedliwym. Wspomnienie św. Jakuba Młodszego Apostoła przypada na 6 maja.

Powroźnik, dawna cerkiew św. Jakuba Młodszego Apostoła, ikona z XVII w.
lewa strona: narodziny, nauczanie, prawa strona: śmierć i pochowanie

- Jakub Sprawiedliwy, syn Kleofasa, krewny Jezusa, nazywany Bratem Pańskim, który nie był apostołem, ale wszedł do grona założycieli kościoła chrześcijańskiego po Zmartwychwstaniu Chrystusa. Uważa się, że był pierwszym biskupem Jerozolimy i autorem Listu Jakuba. Przedstawiany jest w szacie biskupiej ze stułą i zwojem pisma trzymanym w ręce. Często jest mylony, czy też utożsamiany z Jakubem Młodszym Apostołem. Wspomnienie św. Jakuba Sprawiedliwego przypada na 23 października (5 listopada w kościele prawosławnym).

Białystok, katedra św. Mikołaja Cudotwórcy.
ikona św. Jakuba Sprawiedliwego, biskupa Jerozolimy. 

Wszyscy trzej żyli za czasów Chrystusa i początków chrześcijaństwa, w pierwszym wieku naszej ery. Większą część swojego życia spędzili w Judei, Galilei oraz Jerozolimie, gdzie po Wniebowstąpieniu Jezusa, głosili Jego naukę, nawracając tamtejszych mieszkańców.

W Kościele Zachodnim, którego tradycję ukształtował prymat papieża, dominuje św. Jakub Starszy Apostoł. Inaczej wygląda już tradycja jakubowa w Środkowej Europie, gdzie katolicyzm stykał się z kościołami prawosławnymi i parafie oraz kościoły pod wezwaniem św. Jakuba, czczą różnych dwóch świętych: jedne św. Jakuba Starszego Apostoła, a inne św. Jakuba Młodszego Apostoła. Bardziej skomplikowana sytuacja jest w kościołach wschodnich, gdzie pod wezwaniem św. Jakuba, czczonych jest aż trzech świętych o tym imieniu, ale najliczniej prezentowany jest św. Jakub Sprawiedliwy.

Święty Jakub Starszy Apostoł, poza kościołem rzymskokatolickim, najmocniej jest czczony w kościele ormiańskim,  a dokładniej w Świętym Apostolskim Kościele Ormiańskim. Obok archikatedry św. Jakuba w Santiago de Compostela, to ormiańska katedra św. Jakuba w Jerozolimie, w której według tradycji znajduje się głowa św. Jakuba Starszego Apostoła, jest drugim najważniejszym sanktuarium tego świętego. Powstało ono poprzez budowę - już w V w. - wielkiej katedry, w miejscu, gdzie według legendy pochowano głowę św. Jakuba. 

Jerozolima, ormiańska katedra św. Jakuba.
Wejście do kaplicy - sanktuarium św. Jakuba Starszego Apostoła

O działalności ewangelizacyjnej świętego Jakuba Starszego Apostoła w Ziemi Świętej można dowiedzieć tylko z dwóch legend ormiańskich opisujących życie i męczeńską śmierć Apostoła.

Jakub naucza w Jerozolimie

Ormiańska legenda  "Historia Jakuba Apostoła"

Historia Jakuba Apostoła jak ten, który dziś jest nazywany świętym Jakubem udał się do Hiszpanii, powrócił do Jerozolimy, został ścięty, i umarły na ciele udał się znowu do Hiszpanii   (BHO 419).

Dalsza część legendy, opowiadająca dzieje, po nawróceniu Hermogenesa.

Skoro więc Żydzi ujrzeli, że Apostoł [Jakub}w ten sposób nawrócił tego maga [Hergomenesa], którego oni uważali za niezwyciężonego, i że wszyscy jego uczniowie i przyjaciele, którzy zwykli uczęszczać do synagogi, także uwierzyli dzięki Jakubowi w Jezusa Chrystusa, dali pieniędzy dwóm setnikom, którzy byli dowódcami w Jerozolimie, Lizjaszowi i Teokrytowi, którzy go pochwycili i uwięzili. Na to powstał wielki rozruch wśród ludu; mówiono bowiem, że należy go przyprowadzić i wysłuchać według Prawa. 

Jerozolima, wzgórze Świątynne i Trzecia Świątynia Jerozolimska
miejsce zabrań Wysokiej Rady Sanhedrynu

św. Jakub i Sanhedryn

Faryzeusze zaś mówili do niego:

- Czemu głosisz Jezusa, człowieka o którym wszyscy wiemy, że został ukrzyżowany pomiędzy łotrami?

Na te słowa Jakub napełniony Duchem Świętym powiedział:

- Posłuchajcie mnie, mężowie bracia i wszyscy, którzy uważacie się za synów Abrahama. Bóg obiecał ojcu naszemu Abrahamowi, że przez jego nasienie wszystkie narody osiągną dziedzictwo. Nasienie zaś Abrahama nie jest w Ismaelu, ale w Izraelu. Ismael bowiem wypędzony z matką swoją Agar, został odrzucony od udziału w nasieniu Izraela, natomiast do Abrahama Bóg powiedział, w Izaaku będziesz nazywany. Ojciec nasz Abraham został nazwany przyjacielem Boga, nim przyjął obrzezanie, nim czcił szabat i nim jeszcze poznał jakieś prawo Bożego ustanowienia. Stał się zaś przyjacielem nie przez swoje obrzezanie, ale przez wiarę w Boga, w obietnicy, że w jego potomstwie otrzymają dziedzictwo wszystkie narody. Jeśli bowiem Abraham stał się przyjacielem przez wiarę, to jest nieprzyjacielem Boga ten, kto w Niego nie wierzy.

Rzekli do niego Żydzi:

- A kim jest ten, kto nie uwierzył w Boga?

Odrzekł Jakub:

- Ten, kto nie uwierzył, że w potomstwie Abrahama osiągną dziedzictwo wszystkie narody. Ten nie wierzy Mojżeszowi, mówiącemu: 'Pan wskrzesi wam proroka wielkiego, jego będziecie słuchali jak mnie poprzez wszystko, co wam nakaże czynić. Izajasz zaś przepowiedział, w jaki sposób spełni się ta obietnica. Mówi bowiem:

„Oto dziewica pocznie w łonie i porodzi syna i zostanie mu nadane imię Emmanuel, co tłumaczy się «Bóg z nami»”.

Jeremiasz zaś mówi:

„Oto przychodzi, Jerozolimo, Twój odkupiciel, a takie będą tego znaki: otworzy oczy niewidomych, głuchym przywróci słuch, a swym głosem wskrzesi umarłych”.

Również Ezechiel wskazywał na niego, mówiąc:

„Przyjdzie Król twój, Syjonie, przyjdzie pokorny i odnowi cię”.

Także Daniel mówi:

„Przybędzie jak syn człowieczy, i sam otrzyma władzę i moc”.

Także Dawid oddaje głos Synowi Bożemu mówiącemu:

„Pan rzekł do mnie: «Jesteś synem moim»”.

I głos Ojca powiedział o Synu:

„On będzie mnie wzywał, jesteś moim Ojcem. Ja zaś postawię go jako pierworodnego, wywyższonego u królów ziemi”.

Do samego zaś Dawida mówi Słowo Boże:

„Z owocu łona twego położę cię ponad mój tron”.

O Jego męce mówi Izajasz:

„Jest prowadzony jak owca na zabicie”.

I Dawid mówił o Jego osobie:

„Przebili ręce moje i nogi moje, policzyli wszystkie kości moje. Oni zaś przyglądali mi się i badali mnie, rozdzielili sobie szaty moje, a o suknię moją rzucili losy”.

I w innym miejscu mówi tenże Dawid:

„Dali mi na pokarm żółć, a napoili mnie octem”.

O śmierci zaś Jego mówi:

„Ciało moje spocznie w nadziei, bo nie opuścisz w otchłani duszy mojej i nie dasz świętemu Twemu widzieć zniszczenie”.

Głos zaś Syna mówi do Ojca:

„Powstanę teraz i będę z Tobą”.

I znowu:

„«Z powodu niedoli biednych i jęku ubogich teraz powstanę», mówi Pan”.

O Jego wniebowstąpieniu mówi Prorok:

„Wstąpił na górę, niewolę zaś wziął w niewolę”.

I znowu:

„Wstąpił nad Cherubiny i uniósł się”.

I znowu:

„Wstąpił Pan wśród radości”.

Także Anna, matka świętego Samuela mówi:

„Pan wstąpił na niebiosa i zagrzmiał”.

O Jego zaś wniebowstąpieniu znajduje się jeszcze wiele innych świadectw w Prawie.

Bowiem o tym, że siedzi po prawicy Ojca mówi on sam przez Dawida:

„Rzekł Pan do Pana mego usiądź po prawicy mojej”.

I o tym, że przyjdzie sądzić świat przez ogień, mówi Prorok:

„Pan jawnie przyjdzie, Pan nasz i nie będzie milczał. Ogień zapłonie przed Jego obliczem, a wokół niego burza potężna”.

To wszystko zostało spełnione w Panu naszym Jezusie Chrystusie, a to co jeszcze się nie spełniło, zostanie wypełnione, jak wam zapowiedzieli Prorocy. Mówi bowiem Izajasz:

„Powstaną umarli, zmartwychwstaną ci, co są w grobach”.

Gdy zaś pytasz się, co stanie się, gdy z martwych powstaną, to odpowiada Dawid, że słyszał, jak Pan przemówił, co nastąpi. Aby zaś udowodnić, że właśnie tak będzie, słuchajcie co mówi:

„Raz powiedział Bóg, i te dwie rzeczy usłyszałem: Pan bowiem ma moc i Ty, Panie, masz miłosierdzie, bo oddajesz każdemu wedle jego uczynków”.

Stąd też, mężowie bracia, niech każdy z was czyni pokutę, aby nie otrzymał zapłaty wedle swoich uczynków ten, kto czuje się uczestnikiem tych uczynków, które przykuły do krzyża Tego, który uwolnił cały świat od udręki. Tak więc śliną swoją otwarł oczy ślepego od urodzenia, i aby udowodnić, że On jest tym, który ukształtował Adama z prochu ziemi, uczynił błoto swoją śliną i położył je na oczach, która oślepiła nie słabość, lecz straciły moc dzięki temu, co miało się wydarzyć. A gdy zapytaliśmy Pana naszego Jezusa Chrystusa, mówiąc:

„Kto zgrzeszył: on czy jego rodzice i na skutek tego urodził się niewidomym”,

odpowiedział nam słowami:

„Ani on nie zgrzeszył, ani jego rodzice, lecz aby ukazały się na nim dzieła Pana”,

to jest, aby jawnym stał się Ten, kto go stworzył, gdy On dopełnił tego, co jeszcze nie było dokonane. A nawet i to, że za dobro otrzyma zło, zostało powiedziane przez króla Dawida o Nim, gdy mówił:

„Odpłacili mi złem za dobro i nienawiścią za moją miłość”.

W końcu, gdy uleczył paralityków, oczyścił trędowatych, przywrócił wzrok niewidomym, szatany wypędził i wskrzeszał umarłych, wszyscy zawołali jednogłośnie:

„Winny jest śmierci!”

Ponadto i to, że został wydany przez swego ucznia, zostało przepowiedziane przez króla Dawida w ten sposób:

„Kto jadł ze Mną mój chleb, powiększył spisek przeciw Mnie”.

To wszystko, mężowie bracia, przepowiedzieli prorocy, synowie Abrahama, gdy Duch Święty przemawiał przez ich usta. Jeśli więc w to nie wierzymy, czyż będziemy mogli uniknąć kary ognia wiecznego i czyż nie bez naszej winy zostaniemy ukarani, jeśli nawet poganie wierzą słowom proroków, podczas gdy my nie wierzymy naszym Patriarchom i Prorokom. Tak więc sądzę, że zbrodnie wykonane przez tyle uczynków występnych, godne wstydu i kary, powinny zostać opłakane głosem pełnym łez, aby naszą pokutę przyjął łaskawie Ten, który łaskawie udziela przebaczenia. Obyśmy nie doznali tego, co przydarzyło się pyszałkom: otworzyła się bowiem ziemia i pochłonęła Datana i otwarła się na zgromadzenie Abirona. Zapłonął ogień w ich zgromadzeniu i pochłonął grzeszników.

Oxburgh, fragment ołtarza z 1520 r. 

Gdy Jakub mówił te i podobne rzeczy, pan zlał na swego Apostoła taką łaskę, że wszyscy zawołali jednogłośnie:

- Zgrzeszyliśmy, postępowaliśmy niesprawiedliwie, daj nam lekarstwa, byśmy wiedzieli, co mamy czynić?

Odpowiedział im Jakub:

- Mężowie, bracia, nie rozpaczajcie, uwierzcie tylko, a zostaniecie ochrzczeni, a zostaną zgładzone wszystkie wasze grzechy".