10. Translatio Jacobeo – Muszla św. Jakuba

Na Portugalskim Szlaku Nabrzeżnym, zwanym na terenie Galicji Camino da Costa, na odcinku miedzy Ramalosa a Vigo są dwie trasy. Jedna prowadzi wzdłuż wybrzeża i między miejscowością Coruxo a dawną wioską Bouzas (obecnie dzielnica Vigo), dochodzi na niewielki skalisty cypel rozdzielający plaże Coruxo (Sirenita) i Fontaiña, gdzie znajduje się kamienny krzyż umieszczony na wysokiej kolumnie.

Pozornie podobny jest do wielu innych jakie znajdują się w Galicji. Krzyż, tradycyjny galicyjski, ma po obu stronach Chrystusa Ukrzyżowanego i Matkę Bożą z Dzieciątkiem. Uwagę jednak zwraca rzadko gdzie indziej spotykany element rzeźbiarski, jakim jest kamienna kapliczka wieńcząca kolumnę, a w niej, obok figury św. Jakuba Apostoła, Jezusa niosącego krzyż i postaci franciszkanina, znajduje się płaskorzeźba, nietypowa dla obiektu kultu religijnego, przedstawiająca jeźdźca na koniu.

Bouzas, krzyż w miejscu legendarnego cudu muszli

Kapliczka wieńcząca kolumnę.
Lewa strona św. Jakub, prawa strona jeździec na koniu - Cabaliero das Conchas 

Krzyż i płaskorzeźba jeźdźca na koniu - Cabaliero das Conchas upamiętniają miejsce pierwszego cudu, jaki wydarzył się podczas Translatio, czyli przeniesienia ciała św. Jakuba z Ziemi Świętej do Galicji. Dał on początek najważniejszemu atrybutowi św. Jakuba, który stał się symbolem pielgrzymów zmierzających do jego grobu – muszli św. Jakuba. 

Z wielu legend, jakie istnieją na ten temat, do mojej opowieści wybrałem najstarszą, jaka zachowała się, napisaną w 1441 r. w klasztorze Alcobaça.

Muszla św. Jakuba

Kiedy statek, który niósł z Palestyny zwłoki Jakuba, wiernego naśladowcy Jezusa, przybył na wysokość Wysp Cies, u ujścia rzeki Vigo, w pobliże Bouzas w Galicji, uczniowie Apostoła, Teodorio i Anastasio zauważyli, że na wybrzeżu ma miejsce wielka uroczystość.

Translatio, prawa strona  ołtarza John Goodyear, Muzeum Katedralne Santiago de Compostela

Wiele radości i zabawy było tego dnia nad brzegiem Ria de Vigo, między Coruxo i Buzas. Dwoje młodych ludzi z bardzo szanowanych rodzin spotkało się tutaj, by świętować swój ślub.  Na tę uroczystość i zabawę młoda para: Lobesio Privano z Gai, syn królowej Claudii Lupy i Lobo Lobesio oraz Caya Valeria z Amaia,  córka Caya Lobia i Ouctonio Marcelo, wybrała miejsce leżące w połowie drogi między obydwoma ich rodzinnymi miastami.

Podczas zabawy młodzi ludzie towarzyszący parze nowożeńców popisywali się swoimi zdolnościami, siłą i zręcznością.  Kulminacją popisów była gra polegająca na rzucaniu, podczas jazdy konnej, włóczni zwanej „bofarda” i łapaniu jej przez drugiego jeźdźca, zanim spadnie na ziemię. Kiedy przyszła kolej na pana młodego włócznia wyrzucona przez jeźdźca w powietrze poszybowała w kierunku morza niesiona przez mocny wiatr. Młody mężczyzna bez zastanowienia pogalopował na koniu w kierunku morza. Ku zdumieniu, ale też przerażeniu wszystkich, pan młody wjechał do wody i,  już wśród fal, złapał włócznię. Lecz w tym momencie on, koń i włócznia zniknęli pod wodą. Zdarzenie to obserwowali ludzie z przepływającej obok wielkiej łodzi i skierowali ją w kierunku, gdzie pod wodą zniknął nieszczęsny jeździec.

Santiago de Compostela, katedra św. Jakuba.
Translatio - Cud Muszli. łódź ze św. Jakubem i jeździec na koniu tonący w falach morskich. 

Zebrani na brzegu goście długo obawiali się najgorszego, gdyż nie widzieli, by pan młody wynurzył się z morskiej toni, aż do momentu, gdy nadpłynęła w to miejsce rozświetlona tajemniczym światłem łódź, a obok niej wynurzył się z wody siedzący nadal na koniu jeździec. Patrzący w jego stronę zobaczyli coś niezwykłego! Zarówno koń jak i jeździec oblepieni byli muszlami przegrzebków.

Na ten widok załoga łodzi podniosła oczy w niebo i wykrzyknęła:

- Jezus Chrystus naprawdę chce objawić tobie swoją moc i tym, którzy są z tobą na tej ziemi, dla chwały i honoru tego, jednego z jego uczniów, którego przewozimy na tym statku, aby dać mu chrześcijański pogrzeb. Nasz Pan Jezus Chrystus chciał przez ciebie dzisiaj - i na przyszłość - pokazać, że każdy, kto chce kochać Jego umiłowanego ucznia i służyć mu, powinien odwiedzić go tam, gdzie zostanie pochowany, niosąc ze sobą takie muszle, jakimi zostałeś pokryty, jako przywilej i świadectwo. On zapewni im w zamian, że w Dniu Sądu zostaną uznani przez Boga za Jego czcicieli, a za wiarę i przyjaźń, jaką obdarzyliście Jego ucznia, odwiedzając go i oddając mu cześć, w Swojej Świętej Chwale wprowadzi ich do Raju.

Wciągnęli młodzieńca na pokład i kiedy płynęli do brzegu, rozmawiając o tym, co się stało, wydarzył się prawdziwy cud: oto młody człowiek postanowił zostać chrześcijaninem.

Po powrocie na ląd, o tym co się wydarzyło i jakiego wyboru dokonał, opowiedział gościom, którzy widzieli te wydarzenia z brzegu. Zebrani okrzyknęli go jako Cabaliero das Conchas. Wielu z nich postanowiło przejść na chrześcijaństwo i przyrzekło, że po pochowaniu ciała św. Jakuba odwiedzą jego grób.

Translatio. Giovenale Johanilis z Orvieto XV w. Museo Diocesano de Camerino, Włochy

Łódź ze św. Jakubem i z jego uczniami, Teodorio i Anastazio, popłynęła dalej na północ w kierunku Ria de Aurosa do Ponteceseres, gdzie oni wysiedli z wielkiej łodzi, aby na tratwie przenieść ciało Apostoła do Ira Flavia, gdzie za życia św. Jakub próbował nawracać jego mieszkańców. Chcieli tam pochować swojego mistrza.

Padron, fuente del Carmen.
Translatio - łódź ze ś. Jakubem, Teodorio i Anastasio przycumowana w Ira Flavia

Wiele tygodni jednak upłynęło i wiele cudów wydarzyło się za sprawą św. Jakuba Starszego Apostoła, nim jego ciało zostało w końcu pochowane w miejscu, gdzie dzisiaj stoi wielka katedra, w mieście nazwanym od jego imienia: Santiago de Compostela – Święty Jakub z Pola Gwiazd.

Vigo, promenada w Bouzas, tablica upamiętniająca Cud Muszli. 

Nota historyczna

Najwcześniejsze pisemne opowieści, o przeniesieniu ciała sw. Jakuba do Hiszpanii, jego pochówku i cudach, jakie dokonały się za jego wstawiennictwem, nie wspominają o cudzie muszli. Nie ma jego opisu również w Księdze św. Jakuba, czyli Codex Calixtinus, napisanej w XII w., która w II tomie wylicza cuda św. Jakuba, w tym dwa o uratowaniu tonących w morzu. W tym okresie muszla przegrzebka jest już powszechnie znanym symbolem pielgrzymów, którzy nawiedzili grób św. Jakuba w Santiago de Compostela.

Pierwsza znana informacja o cudzie muszli przedstawiona została na obrazie „Translatio” namalowanym w 1441 r. przez Giovenale Johanilis de Orvieto do ołtarza św. Jakuba dla kościoła Santa Maria de Araceli w Rzymie, który znajduje się obecnie w Muzeum Miejskim w Camerino we Włoszech. Pierwsza zachowana pisemna wzmianka zapisana została na pergaminie z 1443 roku z portugalskiego klasztoru Alcobaça i lokalizuje ten cud w Portugalii, w miejscu o nazwie Bouzas, położonym na północ od Porto, gdzie ta historia znana jest jako „lenda do cavaleiro Caio” – legenda rycerza Cayo. W 1540 r., na wschodniej elewacji dawnego klasztoru kanoników (obecnie Muzeum Katedry) przy katedrze św. Jakuba w Santiago de Compostela, wykonana zostaje płaskorzeźba przedstawiająca to wydarzenie.

W 1610 r. galicyjski pisarz Mauro Ferrer Castella  umieszcza opis tego cudu w napisanej „Historii Apostoła Jakuba Zebedeusza”. Jest to, obok Codex Calixtinus, najobszerniejsza opowieść o św. Jakubie.

strona tytułowa Historii Apostoła Jakuba Zebedeusza Mauro Ferrer Castella 1610 r.  

W latach późniejszych wielokrotnie pojawiają się opisy legendy Cabaliero das Conchas, tworzące różne jej wersje i podając rożne miejsca dla lokalizacji tej opowieści.

Ruta Maritima O Cabaliero das Conchas

Każdego roku w lipcu ma miejsce jakubowy szlak morski, nazwany Drogą Rycerza Muszli. Rozpoczyna się w Viana do Castelo w Portugalii i kończy w Santiago de Compostela. Łodzie zatrzymują się w różnych punktach, takich jak Matosinhos, Viana, Baiona, Bouzas, Combarro Vilagarcía i Cabo da Cruz, skąd uczestnicy jadą do Santiago de Compostela. Celem, jaki przyświecał organizacji Funadción Translatio powstałej w Vigo, jest powtórzenie ostatniej części przeniesienia ciała apostoła Santiago. X już Ruta „O Cabaleiro das Cunchas” odbyła się w dniach 3-11 sierpnia 2019 r

Fundacja Traslatio ma ambitny projekt na Rok Święty Jakubowy, który przypada w 2021 r polegający na odtworzeniu i przepłynięciu starożytnej drogi morskiej, jaką mogło odbyć się Translatio, czyli przeniesienie ciała św. Jakuba z Palestyny do Galicji.