14. Grób świętego Jakuba

Blisko 800 lat, jakie dzielą czas miedzy pochowaniem Jakuba Starszego Apostoła, a odkryciem jego grobu, to czas o których milczą legendy i historia,. Legendy kończą się opowieścią o złożeniu jego ciał w mauzoleum królowej Luparii 25 lipca 44 r. i ponownie pojawiają się, kiedy około 829 r. pasterz, a może pustelnik, o imieniu Pelayo znajduje w lesie Libredón dziwną budowlę przysypaną ziemią i zarosłą drzewami i krzewami. Od tego czasu upłynęło około tysiąca lat, kiedy badania archeologiczne prowadzone w drugiej połowie XIX w. i w połowie XX w., w katedrze św. Jakuba w Santiago de Compostela potwierdziły, że krypta pod ołtarzem tej katedry jest pozostałością rzymskiego mauzoleum zbudowanego w I lub II w. n.e i przekształconego w edicule, czyli kaplicę grobową, w której znajdują się trzy sarkofagi z ludzkimi szczątkami. Odkryto również dość duże cmentarzysko z kamiennymi sarkofagami w bezpośrednim sąsiedztwie tej krypty grobowej.

To odkrycie, oraz przeprowadzone badania pozwoliły, w oparciu o historię tego regionu, odtworzyć z dużym prawdopodobieństwem dzieje tego edicule. Badania nie dały jednoznacznej odpowiedzi, czy znajdujące się w nim szczątki należą do św. Jakuba Starszego Apostoła, ale też nie wykluczyły takiej możliwości. Były jednak na tyle przekonywujące, na które nałożyła się też wiara pielgrzymów zmierzających do Santiago de Compostela, że w 1879 r. papież Leon XIII w wydanej bulli ogłasza ich autentyczność.

Ilustrowana opowieść o grobie św. Jakuba Starszego Apostoła, którą można przeczytać na moim blogu, powstała w oparciu o książkę „El Spulcro de Santiago Documentos Toponimiaa Arqueologia” Alejandro-Benito Barral Iglesias, wydaną w Santiago de Compostela w 2018 r., oraz wystawę multimedialną w muzeum katedralnym w Santiago de Compostela.

Pochowanie św. Jakuba

Działo się to w 44 roku naszej ery, w ósmym dniu przed kalendami sierpniowymi (25 lipca), kiedy pod mury starego miasta celtyckiego Assegonia, na miejscu którego dziś znajduje się najstarsza część miasta Santiago de Compostela, dotarł  orszak prowadzony przez byki  zaprzęgnięte do wozu, na którym spoczywało ciało Apostoła Jakuba. Za nim kroczyli jego uczniowie Teodor i Anastazy oraz kobieta o imieniu Atia Moeta, którą mieszkańcy tych ziem nazywali królową Luparią lub Lupą, czyli Wilczycą. Orszak zamykali dworzanie królowej.

Niekierowane przez nikogo byki zatrzymały się w miejscu o nazwie Arcis Marmoricis na skraju Lasu Liberdunum (Libredón) gdzie na starodawnym cmentarzu Luparia budowała okazałe mauzoleum dla siebie i przedwcześnie zmarłej, tam już pochowanej, wnuczki Viria Moeta. Widząc to królowa oddała je Apostołowi i jego uczniom, a stojące w nim figury pogańskich bożków kazała zniszczyć.

Budynek grobowy miał dwie kondygnacje.  Dolna kondygnacja grobowa była pod ziemią i nie miała drzwi w murze, więc dostęp do niej był możliwy od wewnątrz piętra. Na piętrze znajdowała się cella z posągami bóstw pogańskich i kamiennym ołtarzem ofiarnym. Nad drzwiami mauzoleum napis na „ titulus ” głosił, że jest on poświęcony męskim bogom i został wzniesiony przez ważną kobietę Atię.

Grób św. Jakuba

Przebudowa i dokończenie budowy grobowca trwało kilka miesięcy i ciało Jakuba pochowane zostało dopiero 30 grudnia. Apostoł został pochowany w marmurowym sarkofagu w jego zachodniej części . Zachowany do dziś mur podzielił komorę grobową na dwie części, wydzielając rodzaj uświęconej klauzury, od części w której były pochowane inne osoby.  Kiedy Atia Moeta zmarła została pochowana w marmurowym sarkofagu wraz z wnuczką i innym mężczyzną z jej rodziny.

Kilka lat później, kiedy zmarli św. Atanazy i św. Teodor, zostali pochowani po prawej i lewej stronie swojego mistrza w ceglano-kamiennych sarkofagach, które zachowały się do dziś w krypcie pod ołtarzem głównym katedry. W górnej części ediculo powstała kaplica z ołtarzem, który powstał z kamiennego pogańskiego stołu ofiarnego. W ten sposób, to co było prywatnym mauzoleum, stało się świątynią pierwszej wspólnoty chrześcijańskiej.

W drugiej połowie II w. n.e., kiedy w Imperium Romanum zaczyna się okres prześladowań  oraz martyrologii chrześcijan, wspólnota chrześcijańska, być może pod presją i atmosferą towarzyszącą prześladowaniom, postanowiła zabezpieczyć i ochronić grób patronów i założycieli tutejszego kościoła. Rozebrano schody prowadzące do dolnej kondygnacji. Sarkofag św. Jakuba przesunięto do wschodniego pomieszczenia, z którego usunięto sarkofagi rodziny Atia Moeta, a  groby świętego Atanazego i świętego Teodora, pozostawione w zachodnim, zasypano i pokryto polichromowaną mozaiką przedstawiająca zmartwychwstanie pod symbolem kwiatu lotosu.  W wewnętrznych ścianach pozostawiono okrągłe otwory, aby przez nie  płótnami dotykać sarkofagu z ciałem św. Jakuba , które potem rozdawano jako relikwie.

Ediculo zostało obudowane zewnętrznym murem i przekryte kolebkowym kamiennym sklepieniem. Wokół grobowca powstał korytarz o szerokości około 1 metra. Dobudowano jeszcze dwa tunele doprowadzające do wewnętrznego korytarza i całość budowli przysypano ziemią, którą szybko pokryła obfita roślinność. 

Pod koniec II wieku pojawiły się pierwsze grobowce, a od III w. pogrzeby chrześcijańskie miały tutaj częste miejsce, co wskazywałoby na istnienie dużej gminy chrześcijańskiej. Liczba grobów pokrytych granitowymi nagrobkami z wykutym wersetem modlitwy wskazuje, że od VI wieku w tym miejscu miałby powstać klasztor. Mnogość powstałych kościołów pod wezwaniem św. Jakuba w Galicji, północnej Portugalii, francuskiej Bretanii i Anglii w V i VI wieku potwierdza istnienie już w tym czasie jego relikwii. Wejście do grobowca było dostępne i prawdopodobnie stamtąd pochodziły relikwie.

Upadek gospodarczy, głód i choroby pod koniec VI w. sprawiły, że okoliczne tereny zaczęły się wyludniać.  Na początku VII wieku dokonano ostatnich pochówków i miejsce cmentarza zarosła gęsta roślinność, a co za tym idzie nastąpiło „zapomnienie”, aż do momentu jego odkrycia. 

Odnalezienie grobu św. Jakuba

Około 829 r., w czasie panowania króla Asturii Alfonsa II, pustelnik o imieniu Pelayo, w pobliżu miejscowości Solovio ujrzał nieziemskie światła w lesie Libredon, i objawienie przez aniołów, że jest to miejsce pochowania Apostoła Jakuba Starszego. Powiadomiony biskup Ira Flavia, Théodomir zarządza trzy dni czuwania, postu i modlitwy, a następnie nakazuje przeszukanie wskazanego miejsca. Odkryty zostaje w środku lasu mały budynek z ołtarzem i kamiennymi sarkofagami przysypanymi ziemia. 

Odkopano je, a wewnątrz sarkofagów znajdowały szczątki starszego mężczyzny bez głowy i obok dwóch młodszych. Teodomiro przypomniał sobie opowieści, jakie czasami ludzie opowiadali o tajemniczym grobie jakiegoś świętego, które potwierdzały słowa pustelnika Pelayo, że jest to grób, gdzie pochowano świętego Jakuba i jego uczniów Atanazego i Teodora.

Miejsce to nazwano Campus Stellae – pole gwiazd. Nazwanie jego łączono z jaśniejąca na niebie Drogą Mleczną, której konstelacje gwiazd pod koniec listopada i na początku grudnia ustawione są prawie pionowo dając niezwykle mocne światło. Utożsamiano to też z przekazywaną tradycją o pochowaniu św. Jakuba w ostatnich dniach roku.  Kościół jednak uznał za najodpowiedniejsze, aby święto jego obchodzone było powszechnie 25 lipca.