33. Śladami świętego Jakuba część trzecia

Jakie były dzieje życia świętego Jakuba po Wniebowstąpieniu Chrystusa dowiadujemy się z legend, które powstały kilkaset lat później i które różnią się między sobą w opisywaniu poszczególnych epizodów. Jedynym wspólnym elementem tych legend jest fakt podany w Dziejach Apostolskich, że Apostoł Jakub został ścięty mieczem w Jerozolimie na rozkaz Heroda.

Miejsca związane z ostatnimi latami życia i śmiercią Apostoła Jakuba, syna Zebedeusza

Najobszerniej o ostatnich latach życia świętego Jakuba w Jerozolimie i jego śmierci opowiada powstała w VI wieku Legenda Maior. Uzupełnia ją legenda znajdująca się w tak zwanych Aktach Greckich i dwie legendy ormiańskie, powstałe w kręgu klasztoru i katedry świętego Jakuba w Jerozolimie. Do szerokiego grona czytelników, czy też słuchaczy, legenda o świętym Jakubie dotarła poprzez napisaną w XII wieku przez Jakuba de Voragine Złotą Legendę i XVI-wieczne Żywoty Świętych Pańskich Piotra Skargi.

Kilka z opisanych w legendach zdarzeń, jakie miały miejsce po powrocie świętego Jakuba z misji ewangelizacyjna Półwyspie Iberyjskim, jest dość dokładnie wskazanych. Są to: 

- Świątynia Jerozolimska, w której Jakub przemawiał przed Sanhedrynem, 

- pałac Heroda, w którym został skazany na śmierć, 

- katedra świętego Jakuba w Jerozolimie, gdzie znajduje się głowa świętego Jakuba 

- Jafa (starożytna Joppa), z której ciało świętego Jakuba zostało przewiezione do Hiszpanii. 

Palestyna I w. n.e., 1 - Jerozolima, 2 - Joppa (dzisiejsza Jafa)

W wielu legendach występuje opowieść o świętym Jakubie i magu Hermogenesie, ale żadna z nich nie podaje miejsca ich spotkania i nawrócenia Hermogenesa i jego ucznia Filetusa.

Od średniowiecza, aż po współczesne czasy historia życia i męczeńskiej śmierci jest tematem licznych dzieł sztuki, które można zobaczyć w wielu kościołach, muzeach a także w prywatnych kolekcjach. Wiele z nich przedstawia zdarzenia opisane w tej opowieści.

Opowieść o tych miejscach rozpoczyna się od powrotu świętego Jakuba Starszego Apostoła z misji ewangelizacyjnej w starożytnej Hispania Terranocensis, do Palestyny. Nie znana jest data powrotu, bo w  tych legendach było to nieistotne. Można przyjąć orientacyjnie, że miało to miejsce około 43 roku naszej ery, a więc rok lub dwa przed męczeńską śmiercią. Przez ten czas odwiedzał wiele synagog w Galilei i Judei, w których nauczał. W opowieściach bardziej szczegółowo wymieniane są tylko miejsca znajdujące się w Jerozolimie.

Jerozolima

Jerozolimę, jako miejsce do którego powrócił Apostoł Jakub wymienia Legenda Ormiańska Historia Jakuba Apostoła jak ten, który dziś jest nazywany świętym Jakubem udał się do Hiszpanii, powrócił do Jerozolimy, został ścięty, i umarły na ciele udał się znowu do Hiszpanii. Poniżej znajduje się  fragment opisujący powrót do Jerozolimy.

„Ta właśnie kobieta ze znakomitego rodu, która uwierzyła w Chrystusa, powiedziała do niego [Jakuba]:

- będę ci towarzyszyła do Jerozolimy.

Pragnęła ona bowiem ujrzeć Dziewicę i wszystkie miejsca święte, gdzie przebywał Chrystus. Jej słowa spodobały się świętemu apostołowi Jakubowi. I tak wyruszyli w drogę i przybyli do Jerozolimy nie bez wielkiego trudu. I niewiasta owa ujrzała świętą Dziewicę Maryję, i wszystkie inne [osoby i miejsca], które pragnęła ujrzeć. Rozradowała się więc i była zachwycona i szczególnie utwierdzona we wierze w Pana Jezusa Chrystusa, którą poznała przez świętego Apostoła Jakuba i chwaliła dzięki czyniąc Chrystusowi, królowi chwały, który jest błogosławiony na wieki wieków. Skoro więc święty Jakub przybył do Jerozolimy, [z miejsca wyznaczonego] mu losem, ujrzał świętą Matkę Boga i święte miejsca Chrystusa, rozradował się na chwałę Boga. Wtedy, nie zwlekając, począł bardzo odważnie głosić i zwiastować Chrystusa pośród żydów w Jerozolimie i w jej okolicach, w granicach Judy aż do Samarii. Głosił ją we wszystkich zgromadzeniach Żydów, i mówił:

- uwierzcie w Jezusa dzięki świadectwu świętych proroków. Oni bowiem przepowiedzieli pojawienie się Chrystusa pomiędzy ludźmi". I czynił on bardzo wielkie cuda mocą Chrystusa, i wielu uwierzyło w Chrystusa, wspomagani naukami świętego Jakuba i zostali ochrzczeni w imię Ojca, i Syna, i Ducha Świętego. Święty zaś Apostoł ponadto zwiastował im wszystko, co uczynił Chrystus; badał i poświadczał to, co przez Ducha Świętego mówili prorocy, a co dotyczyło Chrystusa. I wobec całego ludu czynił wielkie cuda. Żydzi zaś podziwiali, zdumiewali się i nie mogli mu nic zarzucić. I tak rozpowszechniała się Jego sława. Wielu przychodziło, aby słuchać rzeczy cudownych [które opowiadał]; uwierzyli oni w Chrystusa i zostali ochrzczeni.”

Święty Jakub naucza w Jerozolimie, litografia XIX w. 

Niewiele zostało z Jerozolimy z czasów pobytu w niej świętego Jakuba, mimo, że około 1000 roku p.n.e. stała się on za sprawą króla Dawida stolicą Izraela, który rozbudował niewielkie wówczas miasto i sprowadził do niego Arkę Przymierza, a jego syn, król Salomon zbudował tam świątynię, która stała się głównym ośrodkiem religijnym. Miasto przeżywało okresy rozwoju i upadku. Było burzone, a potem odbudowywane. Na początku naszej ery, za czasów Jezusa i Apostołów przeżywało okres bujnego rozwoju, ale w drugiej połowie I wieku, w wyniku narastających konfliktów między Żydami, a Rzymianami, pod panowaniem których od 62 roku p.n.e. znajdowała się Jerozolima, miasto zostało zburzone. Ostateczny kres starożytnej Jerozolimie położył w 135 roku cesarz Hadrian, budując na jej gruzach nowe miasto o nazwie Aelia Capitolina. Nowe dzieje miasta rozpoczęły się w IV wieku od znalezienia grobu Jezusa, stało się ono głównym celem chrześcijańskich pielgrzymek. Przez następne wieki na coraz mniej widocznych resztkach starożytnej Jerozolimy, powstało miasto bizantyjskie, potem arabskie, ormiańskie, chrześcijańskie i żydowskie. Rozpoczęte w XIX wieku na dużą skalę prace archeologiczne pozwoliły na odkrycie i zabezpieczenie pozostałości starożytnego miasta.

Jerozolim Stare Miasto, widok z Góry Oliwnej

Obecnie Stare Miasto jest zarządzane przez władze izraelskie, lecz w większości ma typową zabudowę arabską. Jest podzielone na cztery niezbyt dokładnie wyznaczone dzielnice. Dzielnice Chrześcijańska i Ormiańska rozwinęły się wokół Bazyliki Grobu Świętego. Dzielnica Muzułmańska otacza Haram ash-Sharif (Wzgórze Świątynne), gdzie wznosi się meczet Kopuła Skały, a dla Dzielnicy Żydowskiej najważniejszym punktem jest Ściana Płaczu, ostatni ślad po Drugiej Świątyni.

Jerozolima Stare Miasto, 1 - Wzgórze świątynne, 2 - Ściana Płaczu, 3 - Pałac Heroda, 4 - Katedra świętego Jakuba

Jakub i Hermogenes

W większości opowieści znajduje się legenda o świętym Jakubie i magu Hermogenesie. Nie podają one miejsca, gdzie doszło miedzy nimi do dramatycznego spotkania, ale można przypuszczać, że było to w Jerozolimie, bo łączy się logicznie z dalszymi wydarzeniami kończąccymi się aresztowaniem Apostoła Jakuba.

Jakub de Voragine „Złota Legenda Legenda o świętym Jakubie w Judei (fragment):

„Gdy Jakub począł znów w Judei głosić słowo Boże, pewien ~czarnoksiężnik, imieniem Hermogenes, posłał do niego swego ucznia Fileta, który miał mu wobec Żydów udowodnić, że nauka jego jest fałszywa. Apostoł jednak wobec wszystkich w dyskusji przekonał Fileta, a nadto uczynił wiele cudów w jego obecności. Wróciwszy do Hermogenesa Filet chwalił naukę Jakuba, opowiedział o cudach, które widział, i oświadczył, że sam pragnie zostać jego uczniem. Namawiał też Hermogenesa, aby i on słuchał nauk Jakuba. Rozgniewany Hermogenes uczynił go przy pomocy swej sztuki czarnoksięskiej bezwładnym, tak że Filet w ogóle nie mógł się poruszać. Powiedział przy tym: zobaczymy, czy twój Jakub potrafi cię uwolnić. Wtedy Filet posłał służącego do Jakuba z wiadomością, co mu się zdarzyło, apostoł zaś posłał mu chustę ze słowami: niech Filet weźmie tę chustę i powie: Pan dźwiga rozbitków i uwalnia związanych. A gdy tylko Filet dotknął chusty, natychmiast został uwolniony z więzów i drwiąc z czarnoksięskich sztuk Hermogenesa pospieszył do Jakuba. Wówczas rozgniewany Hermogenes wezwał diabłów i rozkazał im przyprowadzić sobie Jakuba związanego wraz z Filetem, bo chciał ich ukarać tak, aby inni jego uczniowie nie odważyli się już w ten sposób wystawiać go na pośmiewisko. Ale diabły przybywszy do Jakuba poczęły jęczeć nad nim w powietrzu i mówić: Jakubie, apostole Boży, zmiłuj się nad nami, bo płoniemy, chociaż jeszcze nie przyszedł nasz czas. Jakub zaś rzekł: A dlaczego przyszliście do mnie? Oni tedy odpowiedzieli: Hermogenes wysłał nas, abyśmy przyprowadzili do niego ciebie i Fileta. Ale zaraz, jak tylko przyszliśmy tutaj, anioł Boży związał nas ognistymi łańcuchami i bardzo nas udręczył. Wówczas Jakub rzekł: Niech więc anioł was rozwiąże, a wy wróćcie do Hermogenesa i przyprowadźcie go do mnie związanego, ale nie róbcie mu krzywdy. Odeszli tedy i schwytawszy Hermogenesa skrępowali mu ręce na plecach, po czym tak związanego przyprowadzili do Jakuba mówiąc mu: z twojej winy zostaliśmy tutaj poparzeni i srodze umęczeni! Do Jakuba zaś powiedzieli: Daj go nam, to będziemy mogli pomścić twoje krzywdy i nasze poparzenia. Jakub jednak rzekł im: oto Filet stoi przed wami, dlaczego jego nie chwytacie? Oni zaś odpowiedzieli: Nie możemy dotknąć ręką nawet mrówki, która jest w twojej komnacie. Wtedy Jakub rzekł do Fileta: Hermogenes cię związał, a ty jego rozwiąż, abyśmy zapłacili dobrem za złe, tak jak Chrystus nas uczył. 

Jakub uwalnia  Hermogenesa, Fran Angelico ok. 1426,  Nowy Jork Kimbell Art Foundation

Gdy zaś Hermogenes już rozwiązany stał zawstydzony, rzekł Jakub do niego: idź swobodnie, dokąd chcesz, my bowiem nie chcemy nawracać nikogo wbrew jego woli. Hermogenes jednak odparł: ja znam złość diabłów, jeżeli więc nie dasz mi czegoś, co mógłbym mieć przy sobie, oni zabiją mnie. Jakub wtedy dał mu swoją laskę, on zaś poszedł i przyniósł apostołowi wszystkie swoje księgi czarnoksięskie, aby je spalić. Jakub jednak obawiając się, aby zapach spalenizny nie zaszkodził nieostrożnym, kazał je wrzucić do morza. Hermogenes zaś wyrzuciwszy księgi wrócił do apostoła i obejmując jego nogi rzekł: zbawco dusz, przyjmij pokutę tego, który dotychczas zazdrościł ci i szkodził! Później Hermogenes doszedł do takiej doskonałości w bojaźni Bożej, że wiele cudów zdarzyło się przez niego”.

Jakub chrzci Hermogenesa, Padwa kaplica Overtari

Świątynia Jerozolimska

Ze Świątynią Jerozolimską wiąże świętego Jakuba łacińska Legenda Maior Męka św. Jakuba Apostoła, brata świętego Jana, który poniósł mękę za Heroda, dnia ósmego przed kalendami sierpniowymi:

„Skoro więc Żydzi ujrzeli, że Apostoł w ten sposób nawrócił tego maga, którego oni uważali za niezwyciężonego, i że wszyscy jego uczniowie i przyjaciele, którzy zwykli uczęszczać do synagogi, także uwierzyli dzięki Jakubowi w Jezusa Chrystusa, dali pieniędzy dwóm setnikom, którzy byli dowódcami w Jerozolimie, Lizjaszowi i Teokrytowi, którzy go pochwycili i uwięzili. Na to powstał wielki rozruch wśród ludu; mówiono bowiem, że należy go przyprowadzić [przed Sanhedryn] i wysłuchać według Prawa. Faryzeusze zaś mówili do niego:

- czemu głosisz Jezusa, człowieka o którym wszyscy wiemy, że został ukrzyżowany pomiędzy łotrami?

Na te słowa Jakub napełniony Duchem Świętym powiedział:

- posłuchajcie mnie, mężowie bracia i wszyscy, którzy uważacie się za synów Abrahama. Bóg obiecał ojcu naszemu Abrahamowi, że przez jego nasienie wszystkie narody osiągną dziedzictwo. Nasienie zaś Abrahama nie jest w Ismaelu, ale w Izraelu. Ismael bowiem wypędzony z matką swoją Agar, został odrzucony od udziału w nasieniu Izraela, natomiast do Abrahama Bóg powiedział, w Izaaku będziesz nazywany. Ojciec nasz Abraham został nazwany przyjacielem Boga, nim przyjął obrzezanie, nim czcił szabat i nim jeszcze poznał jakieś prawo Bożego ustanowienia. Stał się zaś przyjacielem nie przez swoje obrzezanie, ale przez wiarę w Boga, że w jego potomstwie otrzymają dziedzictwo wszystkie narody. Jeśli bowiem Abraham stał się przyjacielem przez wiarę, to jest nieprzyjacielem Boga ten, kto w Niego nie wierzy…

…To wszystko, mężowie bracia, przepowiedzieli prorocy, synowie Abrahama, gdy Duch

Święty przemawiał przez ich usta. Jeśli więc w to nie wierzymy, czyż będziemy mogli uniknąć kary ognia wiecznego i czyż nie bez naszej winy zostaniemy ukarani, jeśli nawet poganie wierzą słowom proroków, podczas gdy my nie wierzymy naszym Patriarchom i Prorokom. Tak więc sądzę, że zbrodnie wykonane przez tyle uczynków występnych, godne wstydu i kary, powinny zostać opłakane głosem pełnym łez, aby naszą pokutę przyjął łaskawie Ten, który łaskawie udziela przebaczenia. Obyśmy nie doznali tego, co przydarzyło się pyszałkom: otworzyła się bowiem ziemia i pochłonęła Datana i otwarła się na zgromadzenie Abirona. Zapłonął ogień w ich zgromadzeniu i pochłonął grzeszników. 

Gdy Jakub mówił te i podobne rzeczy, pan zlał na swego Apostoła taką łaskę, że wszyscy zawołali jednogłośnie:

- zgrzeszyliśmy, postępowaliśmy niesprawiedliwie, daj nam lekarstwa, byśmy wiedzieli, co mamy czynić?

Odpowiedział im Jakub:

- mężowie, bracia, nie rozpaczajcie, uwierzcie tylko, a zostaniecie ochrzczeni, a zostaną zgładzone wszystkie wasze grzechy".

Apostoł Jakub przed Sanhedrynem

Nie ma już Świątyni Jerozolimskiej, w której, jak podaje napisana w VI wieku Legenda Maior, Święty Jakub wygłosił płomienną przemowę przed Sanhedrynem i Faryzeuszami. Jedyną pozostałością są resztki muru zachodniego okalającego dziedziniec świątyni, którego fragment jest znany jako Ściana Płaczu, święte miejsce judaizmu.

Jerozolima, Zachodni mur Świątyni Jerozolimskiej - Ściana Płaczu

Świątynia Jerozolimska była trzy razy budowana i trzy razy burzona. Pierwsza Świątynia została zbudowana przez króla Salomona w latach 966-959 p.n.e. na wzgórzu Moria („święta skała”) w północno-wschodniej części Jerozolimy, gdzie Abraham miał złożyć w ofierze swego syna  Izaaka. W centralnym budynku znajdowało się pomieszczenie o nazwie Sancta Sanctorum (Święte Świętych), w którym umieszczono Arkę Przymierza. Świątynia została zniszczona przez wojska babilońskiego króla Nabuchodonozora II około 586 roku p.n.e. Arka Przymierza zaginęła, a Żydzi uprowadzeni w niewolę. Kilkadziesiąt lat później, po powrocie z niewoli babilońskiej wzniesiono Drugą Świątynię (520–515 p.n.e.). Nie było w niej już Arki Przymierza, jednak wybudowano ponownie Sancta Sanctorum, do którego – podobnie jak niegdyś do pomieszczenia z Arką – nie wolno było nikomu wchodzić. Jedynie raz w roku w Święto Przebłagania arcykapłan wchodził do środka, aby skropić to miejsce ofiarną krwią. Za panowania Heroda Wielkiego Druga Świątynia została rozebrana i wybudowana na nowo wraz z rozległymi monumentalnymi dziedzińcami, Prace ostatecznie zostały ukończone ok. 10 r. p.n.e. i została nazwana „Świątynią Heroda”. W budynkach okalających dziedziniec miał swoją siedzibę Sanhedryn, najwyższa żydowska instytucja religijna i sądownicza w starożytnej Judei, w skład którego wchodzili też niektórzy faryzeusze, nazywani „Uczonymi w Piśmie”. 4 sierpnia 70 roku po nieudanym powstaniu Żydów Rzymianie zburzyli Świątynię. Żydom udało się jeszcze na krótko zbudować na wzgórzu prowizoryczną świątynię podczas powstania Bar-Kochby (lata 132–135), po upadku którego Rzymianie ją również zburzyli, a pozostałe po niej pole zaorali.

Makieta Jerozolimy I w. - Świątynia Jerozolimska

Pałac Heroda

Ostatnie dni życia i śmierć świętego Jakuba opisują w sposób zwięzły lub obszerny wszystkie opowieści i legendy. Dzieje Apostolskie podają tylko krótką wzmiankę o jego śmierci.

Obszerny opis znajduje się w tak zwanych Greckich aktach świętego Jakuba, w części pod nazwą Czyny i śmierć świętego Apostoła Jakuba, brata świętego Apostoła i Ewangelisty Jana Teologa:

„Jednak niegodziwi i występni Żydzi wszędzie mu się przeciwstawiali. Nie mogli bowiem znieść grzmotu nauki wychodzącej z jego ust, ani też bogactwa i śmiałości jego słów. Udali się więc do Heroda Antypasa (gr. Antypatra) – jak opowiada Józef. On zaś był synem Arystobulosa zrodzonego z Marianny, córki arcykapłana Hirkanosa. Udali się więc szaleni i zwalczający Boga Żydzi, jak już powiedziano, do Heroda, dając mu odpowiednie bogactwa i niosąc mu liczne dary, żądając natomiast, aby zgładzić błogosławionego Jakuba; a było to za czasów cesarza Klaudiusza. Herod zaś posłał jednego ze swych żołnierzy, aby go przyprowadził do Jerozolimy, jak stoi napisane w Dziejach Apostolskich:

- W owym czasie, czyli za czasów cesarza Klaudiusza, król Herod podniósł rękę na niektórych z Kościoła, aby ich prześladować. Ściął więc mieczem Jakuba, brata Jana.

Pisze Klemens, autor "Stromatów", że żołnierz wysłany przez króla Heroda, aby przyprowadzić świętego Apostoła Jakuba do Jerozolimy, w czasie drogi został pouczony przez niego zbawiennej nauki i wyznał, że jest chrześcijaninem. Przyjął więc pieczęć w Chrystusie i przez niego został ochrzczony i wraz z nim został zabity.

Apostoł Jakub chrzci eskortującego go żołnierza, Padwa kaplica Overtari

Król zaś Herod dowiedziawszy się, że przybył święty i błogosławiony Jakub Apostoł, usiadłszy na tronie nakazał przyprowadzić go z tym żołnierzem, który go przywiódł. I spojrzawszy na niego król, rzekł:

- arcykapłani i przywódcy żydowscy wydali Piłatowi Jezusa, który twierdził, że jest królem oraz sprzeciwiał się Cezarowi. Ukrzyżowali Go, a po śmierci złożyli w grobie jako umarłego. Wy zaś ukradliście Go nocą i zwodziliście ciemny i niewykształcony lud mówiąc, że powstał z martwych. Arcykapłani zaś wysmagawszy was biczami zakazali wam mówić w Jego imieniu. Ale ty uwiodłeś całą Judeę i sprzeciwiasz się cezarowi oczekując królestwa Jezusa.

Błogosławiony Jakub chciał odpowiedzieć Herodowi, ale uprzedził go żołnierz będący wraz z nim i dał królowi odpowiedź. Król zaś na to bardzo się rozgniewał i wydał wyrok przeciw obydwu i natychmiast obydwaj zostali ścięci mieczem przez katów."

Apostoł Jakub przed Herodem

Zdarzenia, jakie miały miejsce po skazaniu na śmierć opisuje łacińska Legenda Maior: Męka św. Jakuba Apostoła, brata świętego Jana, który poniósł mękę za Heroda, dnia ósmego przed kalendami sierpniowymi:

„Gdy zaś go prowadzono na miejsce ścięcia, ujrzał leżącego paralityka, który zawołał:

- święty Jakubie, apostole Chrystusa, uwolnij mnie od boleści, które dręczą wszystkie moje członki!

On zaś rzekł do niego:

- w imię ukrzyżowanego naszego Jezusa Chrystusa - jestem na śmierć wiedziony, bo w Niego wierzę - powstań zdrowy i błogosław Twojego Zbawiciela!

I natychmiast powstał, zaczął biec z radością i błogosławić imię Pana Jezusa. Wtedy ów pisarz z faryzeuszów, który narzucił mu sznur na szyję i ciągnął go, padł do stóp Apostoła, mówiąc:

- błagam cię, abyś udzielił mi przebaczenia i uczynił mnie uczestnikiem twojego świętego imienia!

Zrozumiał Jakub, że Pan nawiedził Jego serce, więc rzekł do niego:

- czy wierzysz, że Pan Jezus Chrystus, którego Żydzi ukrzyżowali, jest prawdziwym synem Boga żywego?

Odpowiedział Jozjasz:

- wierzę, i to jest moja wiara od tej godziny, że On jest Synem Boga śywego.

Wtedy kapłan Abiatar, kazał go pochwycić i rzekł do niego:

- jeśli nie odstąpisz od Jakuba i nie przeklniesz imienia Jezusa, zostaniesz wraz z nim ścięty".

Rzekł doń Jozjasz:

- ty san jesteś przeklęty i przeklęci są wszyscy twoi bogowie, imię zaś Pana Jezusa Chrystusa, które głosi Jakub, jest błogosławione na wieki.

Wtedy Abiatar, rozpalony nienawiścią, kazał bić po twarzy pisarza, a wysławszy do Heroda opis tego co miało miejsce, zażądał, aby go ścięto wraz z Jakubem. Prowadzono więc Jakuba z Jozjaszem na miejsce ścięcia. Przed ścięciem jednak Jakub rzekł do kata:

- nim nas zetniesz, podaj nam wody.

Przyniesiono mu więc dzban wody. Wtedy rzekł on do Jozjasza:

- czy wierzysz w Ojca, i w Syna, i w Ducha świętego?"

A gdy Jozjasz rzekł:

- wierzę.

Wylał więc na niego wodę i rzekł do niego:

- daj mi pocałunek pokoju!

Ucałował go również za tych wszystkich, którzy nawrócili się. Gdy został ścięty, po śmierci pochwycił swą głowę i podniósł ją do góry tak, że nie można mu jej było wyrwać z rąk.”

Śmierć świętego Jakuba, Padwa bazylika św. Antoniego, kaplica św. Jakuba

Nic nie pozostało z Pałacu Heroda, z wyjątkiem fragmentów otaczającego go kompleksu murów i wież, znacznie zmienionych i ogólnie znanych jako „Cytadela”, w której punktem charakterystycznym jest Wieża Dawida, dawny minaret zbudowanego przez muzułmanów meczetu.W miejscu dawnego pałacu znajduje się obecnie Muzeum Wieży Dawida , komisariat policji i ruiny dawnych tureckich koszar i więzienia znanego jako Kishle. 

Jerozolima Muzeum Wieży Dawida, dawny Pałac Heroda

Pałac, w którym rozgrywały się ostatnie sceny z życia świętego Jakuba, zbudował pod koniec I wieku p.n.e Herod I Wielki. Była to druga najważniejsza budowla w Jerozolimie po samej Świątyni. Znajdowała się przy północno-zachodniej ścianie Górnego Miasta obok Bramy Syjonu na Zachodnim Wzgórzu, opuszczonym po złupieniu Jerozolimy przez Babilończyków, zajmowanym obecnie przez Dzielnicę Ormiańską. Składał się głównie z dwóch skrzydeł pałacowych umieszczonych na północ i południe od dużego ogrodu. Bezpośrednio na północ od kompleksu, w rejonie dzisiejszej Cytadeli i Bramy Jafy , Herod wzniósł trzy potężne wieże, jako dodatkowe zabezpieczenie i ostatnie schronienie w razie niebezpieczeństwa. 

Makieta Jerozolimy, pałac Heroda

Grób świętego Jakuba w Jerozolimie.

Opis pochowania świętego Jakuba w Jerozolimie zawierają wspomniane już Greckie akta świętego Jakuba: Czyny i śmierć świętego Apostoła Jakuba, brata świętego Apostoła i Ewangelisty Jana Teologa:

„Gdy zaś zginął od miecza święty i błogosławiony Jakub Apostoł, a wraz z nim żołnierz, natychmiast zgromadzili się Apostołowie: Piotr i Jan i Jakub Brat Pański oraz inni, i długo opłakiwali go z wielkim żalem. Sprawili im oni godny pogrzeb śpiewając pieśni żałobne; owinęli go w cenny materiał; a było to trzydziestego miesiąca kwietnia. Przy jego grobie miały miejsce liczne wielkie i nadzwyczajne cuda, ale nie tylko wtedy, ale dzieją się one i dziś, i będą się dziać wiecznie na cześć i chwałę wielkiego Boga Zbawcy naszego Jezusa Chrystusa, któremu chwała i moc wraz z Ojcem i Duchem Świętym teraz i zawsze i na wieki wieków. Amen.”

Grobowiec Bnei Hezir, znany też jako grób świętego Jakuba, jest najstarszym z czterech skalnych grobowych jaskiń które znajdują się w dolinie Cedronu, u stóp Góry Oliwnej, w sąsiedztwie Grobu Zachariasza i Grobu Absaloma. Wejściem do grobowca były wykute w skale schody. W późniejszym okresie wykonano tunel z placu przy Grobie Zachariasza. Fasada grobowca jest klasycznym distylem w antis z dwoma filarami między dwoma pilastrami, nad którymi znajduje się nieozdobiony architraw z wyrytym hebrajskim napisem: To jest grób i Nefesz (pomnik pogrzebowy) Eliezara Jana Juda (syn Jona) Eliezara Szymona (syn Jona Bena). Oved Yosef i Elazar Benei (synowie) Hani, Kohanim z rodziny Hezir.

Jerozolima, grób świętego Jakuba (Benei Hezir) i grób Zachariasza

W tradycji jerozolimskiej grobowiec Benei Hezir uważany był za miejsce pochowania w 44 roku świętego Jakuba Starszego Apostoła, do czasu przeniesienia, najprawdopodobniej w VII wieku, jego ciała na Półwysep Iberyjski. Wskazuje też na to zachowana najstarsza, pochodząca z około 570 roku wzmianka w relacji anonima z Piacenza, który pisze: „In monte Oliveti Iacobus Zebedaeus, Cleophas et multa corpora sanctorum” (Na górze Oliwnej Jakub [syn] Zebedeusza, Kleofas, i wiele ciał świętych). Kiedy w XIX wieku rozpoczął się wzmożony napływ pielgrzymów i turystów do Jerozolimy, kupowali oni pocztówki ze zdjęciem grobowca i napisem „Grób świętego Jakuba”. Zachowały się z tego okresu obrazy i litografie z takim samym tytułem.

David Roberts Grób św. Jakuba 1848 r., akwarela 

Jafa

Port Jafa, czyli starożytna Joppa, jako miejsce skąd po śmierci świętego Jakuba ciało jego zostało przeniesione do Hiszpanii wymienia Legenda Ormiańska Historia Jakuba i Jana Historia Apostołów Chrystusa Jakuba i Jana, Synów Gromu:

„Tak więc pewna wysoko urodzona kobieta w Hiszpanii, która uwierzyła w Chrystusa dzięki głoszeniu Go przez Jakuba, przybyła z nim do Jerozolimy, aby ujrzeć Matkę Pana. Ona przybyła więc dla uczczenia miejsc świętych, szczególnie zaś tych, w których przebywał Jezus. Gdy zaś Jakub został ścięty, kobieta, wziąwszy święte ciało, przewiozła je do Joppy, złożyła do drewnianej trumny i umieściła w bezpiecznym miejscu na brzegu morza czekając na statek, któryby przewiózł go na miejsce, które mu było przeznaczone losem. Ale tej samej nocy trumna zniknęła wraz z świętym ciałem i fale morskie ją przeniosły i sprawiły, że znalazła się na rzece w Hiszpanii.”

Miguel Ximénez Przeniesienie ciała św. Jakuba XVI w., Madryt Muzem Prado

Jafa, a w starożytności Joppa, to jeden z najstarszych znanych portów w tej części Morza Śródziemnego, wymieniany w listach z 1470 p.n.e. relacjonujących podbój egipskiego faraona Totmesa III. Biblia kilkakrotnie wspomina o tym porcie, z którego wypłynął prorok Jonasz, udając się do Tarszisz. Król Salomon przez ten port sprowadzał drewno z Libanu do budowy Świątyni Jerozolimskiej. Przez stulecia był to główny port Palestyny i miejsce, w którym wysiadali na ląd pielgrzymi zdążający do Jerozolimy.

port w Jafie (Tel Awiw)

Badania archeologiczne prowadzone w latach 1955–1974 i w 1997 roku wydobyły na światło dzienne wieże i bramy miejskie pochodzące ze środkowej epoki brązu. Odkryto również pozostałości murów obronnych oraz świątynię Ludów Morza z epoki żelaza. Odkryte zostały także pozostałości budynków z czasów egipskich, perskich i hellenistycznych. Obecnie Jafa jest dzielnicą Tel Awiwu.

Jafa, dawne zabudowania portowe

Katedra świętego Jakuba w Jerozolimie

W katedrze ormiańskiej w Jerozolimie znajduje się relikwia głowy świętego Jakuba, co opisuje  Legenda Ormiańska Historia Jakuba i Jana Historia Apostołów Chrystusa Jakuba i Jana, Synów Gromu:

„Zgromadził się tam tłum ludzi i przeniósłszy z szacunkiem święte ciało oddawali mu cześć i codziennie składali mu cześć, nazywając go "Bogiem z uciętą głową", aż do chwili przybycia Apostoła Pawła. On zaś głosił im Chrystusa i mówił:

- to jeden z uczniów Apostołów Jezusa Chrystusa, Syna Bożego!

Ale Anioł Pański uniósł w tajemnicy głowę św. Jakuba i przeniósł do Jerozolimy i złożył ją przed Matką Boża, gdy siedzieli Matka Pana, Jakub, brat Pański, Jan Ewangelista i martwili się w sprawie Jakuba. Oni bowiem słyszeli, że Herod go zaaresztował i wrzucił do więzienia. I w tej właśnie chwili Anioł przyniósł im głowę i położył przed nimi. Oni zaś opłakiwali go gorzko, i lamentowali, i owinąwszy jego głowę, złożyli w miejscu stosownym. Potem zaś zbudowano wspaniały kościół nad jego świętą głową pod wezwaniem świętego Jakuba, i tam właśnie jest i klasztor i miejsce zgromadzeń wspólnoty Ormian, na chwałę Chrystusa, naszego Boga.”

Jerozolima katedra świętego Jakuba, polichromia nad bocznym wejściem. Lewa strona: Matka Boza trzyma na kolanach głowę świętego Jakuba, centrum: Wniebowstąpienie, prawa strona: święty Jakub Młodszy pierwszy biskup Jerozolimy

Ormiańska diaspora jerozolimska powstała w V wieku i jest najstarszą poza swoją ojczyzną i Katedra została zbudowana w XII wieku przez krzyżowców ormiańskich w miejscu wcześniejszej kaplicy świętego Menasa i klasztoru gruzińskiego. Katedrę przebudowano w 1142 i w 1163 roku, ale obecny wygląd zawdzięcza zmianom architektonicznym, zleconym w XVII wieku przez patriarchę Grzegorza. Tradycja ormiańska głosi, że było to miejsce, gdzie w 44 roku ścięto mieczem apostoła Jakuba Starszego z rozkazu Heroda Agryppy, co jest bardzo prawdopodobne, biorąc po uwagę niewielką odległość od pałacu.

Jerozolima, katedra świętego Jakuba

Katedra św. Jakuba Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego w ormiańskiej dzielnicy Starego Miasta w Jerozolimie. Wnętrze jest trójnawowe z kilkoma przyległymi kaplicami. Według tradycji ormiańskiej w prezbiterium znajdują się relikwie świętego Jakuba Młodszego, oraz krzesło na którym siedząc miał wygłaszać kazania będąc pierwszym biskupem jerozolimskim. Kościół katolicki uznaje jednak, że ciało tego apostoła spoczywa w bazylice Dwunastu Apostołów w Rzymie. W kaplicy św. Menasa, pochodzącej z V wieku, znajduje się skarbiec katedralny, a w kaplicy Eczimiazin 3 kamienie pochodzące z góry Tabor, góry Synaj i z rzeki Jordan. W trzeciej kaplicy przy lewej nawie znajduje się relikwiarz, zawierający głowę św. Jakuba Większego.

Jerozolima, katedra świętego Jakuba, wejście do kaplicy świętego Jakuba Sytarszego

Jerozolima katedra świętego Jakuba, ołtarz i relikwiarz głowy świętego Jakuba Starszego

Z katedrą związana jest historia "Pius Latrocinio" (świątobliwego rabunku) głowy świętego Jakuba Młodszego, jakiej dokonał na początku XII wieku biskup Bragi Mauricio Burdino, będąc przekonanym, że zabiera czaszkę świętego Jakuba Starszego, co szerzej opisałem we wcześniejszej 18 opowieści.