16. Święty Jakub i Salve Regina

Po pierwszej fazie rekonkwisty trwającej na przełomie IX i X w., kiedy dużą część Półwyspu Iberyjskiego zajęły nowo powstałe państwa chrześcijańskie, Królestwa Leon i Królestwa Navarry, a w Emiracie Kordoby, zajmującym środkową i południową część półwyspu, toczyły się wewnętrzne walki o władzę, w X wieku do grobu świętego Jakuba zaczęli przybywać coraz liczniejsi pielgrzymi. Najpierw z Królestwa Leon i Navarry, a potem, śladem biskupa Godescalco (Gottschalk) z le Puy, również pielgrzymi za Pirenejów. Wydawało się, że grób i doczesne szczątki świętego Apostoła są bezpieczne.

Santiago de Compostela, bazylika króla Alfonso III. 899 - 997 r. 

ediculo i ołtarz w bazylice Alfonsa III 

Druga połowa X w. przyniosła jednak znaczące zmiany polityczne. Rozpoczęły się wewnętrzne walki o władzę i terytoria w chrześcijańskich państwach tego regionu. Powstało Hrabstwo Barcelony, a z Navarry wydzieliło się Hrabstwo Kastylii. Dla swoich interesów politycznych władcy tych państw wchodzili często w sojusze z muzułmanami. W tym czasie emir Kordoby Abd ar-Rahman III zakończył wewnętrzne walki na podległych mu terenach i w 929 r. utworzył Kalifat Kordoby. Rozpoczęły się wieloletnie przygotowania do odzyskania ziem straconych w ostatnich stu latach.

Półwysep Iberyjski X w. 

Pod koniec X w. wybudowany sto lat wcześniej kościół nad grobem św. Jakuba został doszczętnie zburzony i niewiele brakowało, aby zniszczony został również grób świętego Jakuba. Grób i relikwie uratowała heroiczna postawa biskupa Iria Flavia Pedro de Mezonzo.

Najazd Almanzora

W 997 r. Abu Aamir Muhammad Ibn Abdullah Ibn Abi Aamir, Al-Hajib Al-Mansur, nazywany przez chrześcijan Almanzorem, podjął kolejną ze swoich przerażających i zwycięskich kampanii. Jego armia wkroczyła do regionu Duero, gdzie dołączyli do niej niektórzy chrześcijańscy możnowładcy z Galicji i Leon. Wspólnie przekroczyli rzekę Miño, zrównali z ziemią Salvatierra, zniszczyli miasto Tuy, złupili klasztor San Cosme i San Damián. Po ataku na zamek Puente Sampayo, który zagradzał im drogę, skierowali się w głąb Galicji.

Półwysep Iberyjski, najazdy Almanzora 977 - 1002 r. 

Santiago de Compostela, zwane wtedy Locus Sancti Jacobi, było otoczone murami, ale nie miało stałego wojska zdolnego obronić miasto przed najazdem. Pedro de Mezonzo zorganizował ewakuację mieszkańców i ich dobytku na wyspy położone w zatokach wybrzeża Galicji, a sam pozostał w mieście.

Locus Sncti Jacobi, 2 połowa X w. 

Pedro de Mezonzo i Almanzor

11 sierpnia 997 r. Almanzor dotarł pod mury miasta. Zaskoczony ciszą ostrożnie wszedł z wojskiem do środka i widząc, że nie ma co w mieście rabować i nie skąd brać niewolników wydał rozkaz zburzenia miasta. Sam dumny i wściekły, zwyczajem muzułmanów konno wjechał do kościoła św. Jakuba. Napoił konia wodą święconą z aspersorium stojącym w przedsionku. W głębi kościoła zobaczył światło świec a przed kamiennym ołtarzem samotnie klęczącego mnicha. Milczał dłuższą chwilę, a mnich nie patrząc w kierunku przybyłego intruza, w ciszy modli się.- Co ty tu robisz? – Almanzor rzucił słowa w kierunku klęczącego.
- Modlę się przed grobem św. Jakuba – odparł mnich, nie odwracając głowy w jego kierunku..
- To módl się ile chcesz – odpowiedział mu Al-Monsur.
I postawił przy nim straż, aby nikt mu nie przeszkadzał w modlitwie.

Przez osiem dni wszystko płonęło i niszczyło się. Osiągnąwszy cel spalenia na popiół duchowej stolicy chrześcijańskiego Zachodu, Almanzor powrócił z czterema tysiącami więźniów schwytanych w okolicznych lasach. Dla ostatecznego ich upokorzenia, kazał im nieść dzwony i drzwi zabrane z apostolskiego sanktuarium, aż do meczetu w Kordobie.

"Dzwony Santiago" 

Pedro de Mezonzo dotrwał w modlitwie przed grobem św. Jakuba, aż muzułmanie opuścili miasto, Po ich odejściu odmówił ułożoną przez siebie modlitwę dziękczynną. I tak w Santiago de Compostela, przy grobie świętego Jakuba Starszego Apostoła, powstała jedna z najpiękniejszych modlitw do Matki Bożej: Salve Regina, która szybko stała się jedną z najbardziej znanych modlitw w chrześcijaństwie i jest jedną z czterech antyfon Jej poświęconych.

 

Pedro de Mezonzo i Salve Regina

Katedra spłonęła, górne pomieszczenie ediculo, w którym był starożytny kamienny ołtarz, uległo zniszczeniu, ale dolna kondygnacja, gdzie znajdowały się doczesne szczątki świętego Jakuba, ocalała. Biskup Mezonzo, po tym potwornym pasmie zniszczeń, jakie objęło jego diecezję, poświęcił się intensywnej i szybkiej odbudowie swoich miast, miasteczek i klasztorów, a także odnowieniu zniszczonego i opuszczonego kościoła i grobu świętego Jakuba.

Zniszczenie bazyliki św. Jakuba przez Almanzora w 997 r.

Wieść o niezłomnej postawie Pedro de Mezonzo i gorliwej modlitwie do Matki Bożej Miłosierdzia, dzięki której ocalił grób św. Jakuba przed zniszczeniem, obiega całą Europę i mimo wielkich zniszczeń dokonanych przez Almanzora i zaboru części ziem Królestwa Leon i Navarry, do Composteli z rok na rok zaczęła zmierzać coraz większa ilość pielgrzymów.

Salve Regina

(łac. Witaj Królowo lub Cześć Królowej) – jest jedną z czterech antyfon poświęconych
Najświętszej Maryi Pannie, śpiewaną w Kościele katolickim od dnia Najświętszej Trójcy
(niedziela po Zesłaniu Ducha Świętego) aż do Adwentu. Antyfona ta kończy również modlitwę różańcową i jest często używana w czasie pogrzebów. Pozostałymi trzem antyfonami są Alma Redemptoris Mater, Ave Regina Coelorum i Regina Coeli.

Za autora uważany jest św. Herman z Reichenau, który z kolei w "Uzasadnieniu" przypisuje jej ułożenie biskupowi Composteli San Pedro de Mezonzo ok. 997 r., w czasie najazdu Muzułmanów na Galicję, splądrowaniu Santiago de Compostela i katedry św. Jakuba. Tradycja Salve Regina jest bardzo mocna na terenie Galicji w Hiszpanii. Śpiewana była przez chrześcijan w trakcie rekonkwisty (bitwa nad rzeką Salado 1340).

W różnych publikacjach przypisuje się ją św Anzelmowi z Lukki (? -1080), Bernardowi z Clairvaux, Ademarowi Montelh (? -1098), biskupowi z Puy-en-Velay Pierwsze udokumentowane wykonanie, w śpiewie gregoriańskim, miało miejsce z klasztoru Cluny w 1135 r. , W 1565 r. papież Pius V wprowadził ją do Rzymskiego Brewiarza.

 

Śpiewnik Gregoriański, Salve Regina

 

15. Odkrycie grobu świętego Jakuba

Wielu ludzi zainteresowanych kultem św. Jakuba Starszego Apostoła, a także wielu historyków i archeologów zastanawia się nad tym, jaka była historia grobu tego świętego od jego śmiercią w 44 r. naszej ery, do odkrycia miejsca pochówku w pierwszej połowie IX w. Najstarsze zachowane dokumenty pochodzą dopiero z XI w. i nie można ich uznać za w pełni wiarygodne źródło informacji. Dużą, wiarygodną informację o tym okresie dostarczyły badania archeologiczne przeprowadzone w XIX i XX w. Opowieść, a raczej legendę, o odkryciu grobu świętego Jakuba Starszego Apostoła została uzupełniona informacjami o historii regionu Galicji między IV a IX wiekiem, królestwie Asturii, pierwszym pielgrzymie, jakim był król Alfnso II el Casto, a także o Concordia Antealtares, najstarszym zachowanym dokumencie z 1077 r., w którym, między innymi zapisami, wymieniono fakt odkrycia grobu św. Jakuba i budowy bazyliki.

Święty Jakub, tryptyk. lewe skrzydło nauczanie, prawe skrzydło transatio, środek odkrycie grobu

Galicja między IV a IX w.

Kiedy w Cesarstwie Rzymskim w IV w. chrześcijaństwo zostało uznane za oficjalną religię, w odległych zakątkach imperium zaczęły się powstawać ruchy ariańskie, oparte na idei manicheizmu i gnostycyzmu . Na terenie dzisiejszej Galicji na przełomie Iv i V w rozwinął się sekta założona przez biskupa Avilii Pryscyliana. Mimo potępienia jej i skazania na śmierć Pryscyliana, wielu mieszkańców tej rzymskiej Finis Terrae nadal kultywowało zasady wiary stworzone przez jej twórcę. Powolny upadek Rzymu i najazdy germańskich plemion Swebów, którzy na terenie dzisiejszej Portugalii, Galicji i Asturii utworzyli samodzielne państwo.

Główną religią w królestwie Swebów stał się właśnie pryscylianizm. Doprowadza do zatargów a nawet walk miedzy arianami a katolikami.  Dla wzmocnienia pozycji katolików arcybiskup Bragi tworzy biskupstwo w Iria (Iria Flavia), jednak następujące najazdy plemion gockich i utworzenie na pozostałej części Półwyspu Iberyjskiego Królestwo Wizygotów, powodują zniszczenie i upadek gospodarczy tego regionu. Wielu mieszkańców opuszcza tereny królestwa Swebów i przenosi się na tereny zajęte przez katolickich Wizygotów. Wyludnia się Assegonium i tereny wokół niego. W drugiej połowie VI w., pod naciskiem arcybiskupa Bragi i króla Wizygotów, król Swebów Teodomar przechodzi na katolicyzm.  Kilkanaście lat później, pod koniec VI w., królestwo Swebów zostaje podbite przez Wizgotów, którzy stają się jedynymi władcami Półwyspu Iberyjskiego. Nie są jednak zainteresowani ponownym zaludnieniem tych terenów, odległych od Toledo stolicy ich królestwa. Próbę podejmuje arcybiskup Bragi zakładając w pobliżu dawnego Assegonium klasztor poświęcony San Fiz, wokół którego tworzy się nowa osada o nazwie Solovio.

Santaigo de Compostela kościół San Fiz de Salavio z XII w., wybudowany w miejscu wczesnośredniowiecznego (VI w?) klasztoru pod wezwaniem San Fiz

Mieszkańcy chowają swoich zmarłych w istniejącej nekropolii przy lesie Libredón. Docierają nieliczni pielgrzymi, chcący nawiedzić grób św. Jakuba i otrzymać jego relikwie przez potarcie płótnem jego grobu. W VIII wieku miejsce to ponownie opustoszało, przez śmierć lub ucieczkę ludności, spowodowane inwazją (konkwistą) muzułmańską na Półwysep Iberyjski rozpoczętą się w 711 roku. Zburzony został klasztor San Fiz de Solovio i ginie też pamięć o grobie św. Jakuba. Bitwa nad rzeką Gualante położyła kres królestwu Wizygotów. Opustoszałe tereny stają się ziemią niczyją, bo Arabowie nie są za bardzo zainteresowani ich kolonizacją.

Królestwo Asturii

Większość ocalałych z pogromu chrześcijan uciekła na północ na niewielki skrawek półwyspu, chroniony wysokimi górami Kantabryjskimi, gdzie w 718 r. powstaje Królestwo Asturii. Umocnione zwycięstwem nad muzułmanami w wąwozie Covadonga w 722 r., w drugiej połowie VIII w. rozpoczyna rekonkwistę, wykorzystując wewnętrzne konflikty w kalifacie Cordoby. Zajmowane są stopniowo północne tereny Półwyspu Iberyjskiego. W 795 r. w skład Królestwa Asturii wchodzi dzisiejsza Galicja i północna Portugalia, a także południowa część Gór Kantabryjskich i tereny wokół León, dawnego rzymskiego Legio Septima Gemina. Ludność boi się jednak zasiedlać te tereny, w obawie przed ponownymi najazdami muzułmanów.

Najważniejszym w tym czasie miejscem dla chrześcijan staje się stolica Królestwa Asturii Oviedo. Tutaj w Camara Santa w kościele Zbawiciela (iglesia San Salvador) król Alfonso II gromadzi najcenniejsze relikwie umieszczone w relikwiarzu o nazwie Santa Arca: cząstka Prawdziwego Krzyża , fragmenty Korony Cierniowej i Grobu Świętego , okruchy chleba z Ostatniej Wieczerzy, krystaliczna ampułka zawierająca krople krwi z ikony Berytusa , laskę Mojżesza i trochę manny, relikwie apostołów, a także płaszcz, który Matka Boża podarowała Ildefonsowi z Toledo, oraz sudarion, czyli chusta, którą owinięta była głowa zmarłego Chrystusa w grobie i do tego miejsca zaczęli zmierzać pątnicy, podnosząc w ten sposób prestiż i znaczenie Oviedo w chrześcijańskim świecie.

Oviedo, Camara Santa, na pierwszym planie Santa Arca

Odkrycie grobu św. Jakuba

Na początku IX wieku w ruinach dawnego klasztoru San Fiz de Solovio, nad którymi opiekę miał biskup z Iria Flavia Théodomir, mieszkał pustelnik o imieniu Pelayo. Pewnej nocy, legendy podają różne daty między 813 a 829 r., ujrzał nieziemskie światła w lesie Libredon, i przekazane przez aniołów objawienie, że jest to miejsce pochowania Apostoła Jakuba Starszego. Powiadamia o tym biskupa Iria Flavia, Théodomira. Biskup, chcąc przed podjęciem decyzji doznać napełnienia Duchem Świętym, zarządza trzy dni czuwania, postu i modlitwy a następnie nakazuje przeszukanie wskazanego miejsca. Odkryty zostaje w środku lasu, mały budynek z ołtarzem i kamiennymi sarkofagami przysypanymi ziemia.

Wewnątrz odkopanych sarkofagów znajdowały szczątki starszego mężczyzny bez głowy, a obok dwóch młodszych. Théodomir przypomniał sobie opowieści, jakie czasami ludzie opowiadali o tajemniczym grobie jakiegoś świętego, które potwierdzały usłyszane słowa od pustelnika Pelayo.  Biskup, w pełni swej wiary, potwierdził, ze jest to grób w którym pochowano Świętego Jakuba, którego jak podają Dzieje Apostolskie”, cięto mieczem w Jerozolimie. Zatarte już częściowo  napisy wyryte na dwóch pozostałych sarkofagach pozwoliły mu na odczytanie imion Atanazego i Teodora, którzy, jak mówiły opowieści starszych ludzi, byli uczniami Apostoła Jakuba.

Biskup Théodomir uznał, że jest to wydarzenie o wielkiej wadze i znaczeniu dla całej chrześcijańskiej Asturii i niezwłocznie udał się na dwór króla Alfonso II do Oviedo. Został wysłuchany, ale władca nie podjął żadnej decyzji dotyczącej tak ważnego odkrycia grobu Jakuba Starszego Apostoła. Król był pragmatykiem, a jego głównymi zadaniami było utrzymanie królestwa, otoczonego przez muzułmański Kalifat Cordoby, oraz zapewnienie prestiżu i znaczenia stolicy jego kraju wśród chrześcijan. Obawiał się, że powstanie nowego chrześcijańskiego sanktuarium, położonego na obrzeżach królestwa, może spowodować ponowny najazd muzułmanów. Z drugiej jednak strony zależało mu na ponownym zasiedleniu opustoszałych terenów Galicji i wzmocnieniu obrony tych terenów. Postanowił więc zobaczyć to miejsce i rok później odbył pielgrzymkę do grobu św. Jakuba, wraz z całym swoim dworem.

Pierwszy odcinek drogi był na pewno trudny, bo pielgrzymi musieli przedostać się przez wysokie Góry Kantabryjskie, które do tej pory skutecznie broniły Oviedo, ale od miasta Lugo, w którym zostali przyjęci przez tutejszego biskupa, droga była już łatwiejsza, bo na wielu odcinkach zachowała się dawna rzymska droga Via XIX z Lugu Augusti (Lugo) do Bracara Augusta (Braga), przebiegającej obok dawnego Assegonium i nekropolii, na której znajdował się grób św. Jakuba. Kiedy pielgrzymka królewska dotarła na miejsce biskup Théodomir wprowadził króla do wnętrza grobowca.

Król ukląkł przy otwartym sarkofagu. Musiało to być dla niego mocne przeżycie, bo powstawszy z klęczek ogłosił świętego Jakuba patronem królestwa i postanowił ufundować kościół nad jego grobem. Miejsce to nazwał Locus Sancti Jacobi i zezwolił na lokację osady. Biskup Théodomir mianował pustelnika Pelayo na kustosza tego nowego sanktuarium.

Król Alfonso II el Casto (Czysty) ponownie udał się na pielgrzymkę do grobu świętego Jakuba Starszego Apostoła w 834 r., by uczestniczyć w konsekracji ufundowanej przez siebie pierwszej bazyliki pod wezwaniem św. Jakuba w Locus Sancti Jacobi. Osada, która zaczęła powstawać obok bazyliki, została nazwana Compostela, od nazwy Campus Stellae (pole gwiazd), wywodzącej się z jaśniejąca na niebie Drogi Mlecznej, której konstelacje gwiazd pod koniec listopada i na początku grudnia ustawione są prawie pionowo dając niezwykle mocne światło.

Pierwszy pielgrzym

Czy król Asturii Alfonso II el Casto był pierwszym pielgrzymem nawiedzającym grób św. Jakuba Starszego Apostoła? Na pewno był pierwszym historycznym pielgrzymem, który jest wymieniony w najstarszym zachowanym dokumencie, którym jest Concordia Antealtares, pochodzący z 1077 r. Podaje on informacje o odkryciu grobu św. Jakuba, oraz budowie bazyliki, a potem katedry św. Jakuba. Grób św. Jakuba musiał być nawiedzany już we wcześniejszych wiekach, bo o tym mogą świadczyć badana archeologiczne krypty, które pokazały istnienie korytarza wokół ediculo i otworów umożliwiających najprawdopodobniej dotykanie znajdujących się tam sarkofagów. Budowa w Królestwie Wizygotów, obejmującym w VI i VII w. swym zasięgiem Półwysep Iberyjski i Akwitanię, kilku kościołów pod wezwaniem św. Jakuba może wskazywać na istnienie na tym terenie kultu tego świętego.

Concordia Antealtares

 

Rękopis z 1077 r., napisany w języku łacińskim jest pierwszym tekstem, który szczegółowo opisuje śmierć apostoła Santiago przewiezienie jego ciała na Półwysep Iberyjski  i jego pochówek w Galicji, cudowne odnalezienie jego grobu, oraz  powstanie katedry św. Jakuba.

Klasztor São Paio de Antealtares został założony w IX wieku przez zakonników, którzy strzegli grobu Apostoła. W 1075 r. Zdecydowano o rozbudowie przedromańskiego kościoła w Santiago i konieczne jest osiągnięcie porozumienia z tą wspólnotą São Paio. Umowa, jaka została zawarta, w której mnisi benedyktyńscy przepisują ziemię przylegającą do klasztoru na potrzeby budowy nowej katedry, znajduje odzwierciedlenie w Concórdia de Antealtares , dokumencie podpisanym przez opata z klasztoru św. Paio z Antealtares w Santiago de Compostela  i Diego Páez  biskupa Composteli . Reprezentowane przez nich organizacje były, od czasu odkrycia grobu, odpowiedzialne za opiekę nad relikwiami św. Jakuba i jego kultem. Wymienia się w nim, że mnisi klasztoru mieli obowiązek nieustannej modlitwy do Apostoła, za co otrzymali połowę ofiar składanych na jego ołtarz. Przed budową nowej, romańskiej katedry w Composteli zakonnicy zgodzili się na czasowe zaprzestanie otrzymywania takich dochodów (w praktyce już nigdy ich nie odzyskali) i pozwolili na budowę, mającą na celu powiększenie otoczenia grobowca apostolskiego, jako miejsca pielgrzymkowego, poprzez zajęcie części budynku kościoła klasztornego, który musiał zostać odbudowany w innym miejscu, pokrywającym się z obecnym układem klasztoru San Paio de Antealtares.

14. Grób świętego Jakuba

Blisko 800 lat, jakie dzielą czas miedzy pochowaniem Jakuba Starszego Apostoła, a odkryciem jego grobu, to czas o których milczą legendy i historia,. Legendy kończą się opowieścią o złożeniu jego ciał w mauzoleum królowej Luparii 25 lipca 44 r. i ponownie pojawiają się, kiedy około 829 r. pasterz, a może pustelnik, o imieniu Pelayo znajduje w lesie Libredón dziwną budowlę przysypaną ziemią i zarosłą drzewami i krzewami. Od tego czasu upłynęło około tysiąca lat, kiedy badania archeologiczne prowadzone w drugiej połowie XIX w. i w połowie XX w., w katedrze św. Jakuba w Santiago de Compostela potwierdziły, że krypta pod ołtarzem tej katedry jest pozostałością rzymskiego mauzoleum zbudowanego w I lub II w. n.e i przekształconego w edicule, czyli kaplicę grobową, w której znajdują się trzy sarkofagi z ludzkimi szczątkami. Odkryto również dość duże cmentarzysko z kamiennymi sarkofagami w bezpośrednim sąsiedztwie tej krypty grobowej.

To odkrycie, oraz przeprowadzone badania pozwoliły, w oparciu o historię tego regionu, odtworzyć z dużym prawdopodobieństwem dzieje tego edicule. Badania nie dały jednoznacznej odpowiedzi, czy znajdujące się w nim szczątki należą do św. Jakuba Starszego Apostoła, ale też nie wykluczyły takiej możliwości. Były jednak na tyle przekonywujące, na które nałożyła się też wiara pielgrzymów zmierzających do Santiago de Compostela, że w 1879 r. papież Leon XIII w wydanej bulli ogłasza ich autentyczność.

Ilustrowana opowieść o grobie św. Jakuba Starszego Apostoła, którą można przeczytać na moim blogu, powstała w oparciu o książkę „El Spulcro de Santiago Documentos Toponimiaa Arqueologia” Alejandro-Benito Barral Iglesias, wydaną w Santiago de Compostela w 2018 r., oraz wystawę multimedialną w muzeum katedralnym w Santiago de Compostela.

Pochowanie św. Jakuba

Działo się to w 44 roku naszej ery, w ósmym dniu przed kalendami sierpniowymi (25 lipca), kiedy pod mury starego miasta celtyckiego Assegonia, na miejscu którego dziś znajduje się najstarsza część miasta Santiago de Compostela, dotarł  orszak prowadzony przez byki  zaprzęgnięte do wozu, na którym spoczywało ciało Apostoła Jakuba. Za nim kroczyli jego uczniowie Teodor i Anastazy oraz kobieta o imieniu Atia Moeta, którą mieszkańcy tych ziem nazywali królową Luparią lub Lupą, czyli Wilczycą. Orszak zamykali dworzanie królowej.

Niekierowane przez nikogo byki zatrzymały się w miejscu o nazwie Arcis Marmoricis na skraju Lasu Liberdunum (Libredón) gdzie na starodawnym cmentarzu Luparia budowała okazałe mauzoleum dla siebie i przedwcześnie zmarłej, tam już pochowanej, wnuczki Viria Moeta. Widząc to królowa oddała je Apostołowi i jego uczniom, a stojące w nim figury pogańskich bożków kazała zniszczyć.

Budynek grobowy miał dwie kondygnacje.  Dolna kondygnacja grobowa była pod ziemią i nie miała drzwi w murze, więc dostęp do niej był możliwy od wewnątrz piętra. Na piętrze znajdowała się cella z posągami bóstw pogańskich i kamiennym ołtarzem ofiarnym. Nad drzwiami mauzoleum napis na „ titulus ” głosił, że jest on poświęcony męskim bogom i został wzniesiony przez ważną kobietę Atię.

Grób św. Jakuba

Przebudowa i dokończenie budowy grobowca trwało kilka miesięcy i ciało Jakuba pochowane zostało dopiero 30 grudnia. Apostoł został pochowany w marmurowym sarkofagu w jego zachodniej części . Zachowany do dziś mur podzielił komorę grobową na dwie części, wydzielając rodzaj uświęconej klauzury, od części w której były pochowane inne osoby.  Kiedy Atia Moeta zmarła została pochowana w marmurowym sarkofagu wraz z wnuczką i innym mężczyzną z jej rodziny.

Kilka lat później, kiedy zmarli św. Atanazy i św. Teodor, zostali pochowani po prawej i lewej stronie swojego mistrza w ceglano-kamiennych sarkofagach, które zachowały się do dziś w krypcie pod ołtarzem głównym katedry. W górnej części ediculo powstała kaplica z ołtarzem, który powstał z kamiennego pogańskiego stołu ofiarnego. W ten sposób, to co było prywatnym mauzoleum, stało się świątynią pierwszej wspólnoty chrześcijańskiej.

W drugiej połowie II w. n.e., kiedy w Imperium Romanum zaczyna się okres prześladowań  oraz martyrologii chrześcijan, wspólnota chrześcijańska, być może pod presją i atmosferą towarzyszącą prześladowaniom, postanowiła zabezpieczyć i ochronić grób patronów i założycieli tutejszego kościoła. Rozebrano schody prowadzące do dolnej kondygnacji. Sarkofag św. Jakuba przesunięto do wschodniego pomieszczenia, z którego usunięto sarkofagi rodziny Atia Moeta, a  groby świętego Atanazego i świętego Teodora, pozostawione w zachodnim, zasypano i pokryto polichromowaną mozaiką przedstawiająca zmartwychwstanie pod symbolem kwiatu lotosu.  W wewnętrznych ścianach pozostawiono okrągłe otwory, aby przez nie  płótnami dotykać sarkofagu z ciałem św. Jakuba , które potem rozdawano jako relikwie.

Ediculo zostało obudowane zewnętrznym murem i przekryte kolebkowym kamiennym sklepieniem. Wokół grobowca powstał korytarz o szerokości około 1 metra. Dobudowano jeszcze dwa tunele doprowadzające do wewnętrznego korytarza i całość budowli przysypano ziemią, którą szybko pokryła obfita roślinność. 

Pod koniec II wieku pojawiły się pierwsze grobowce, a od III w. pogrzeby chrześcijańskie miały tutaj częste miejsce, co wskazywałoby na istnienie dużej gminy chrześcijańskiej. Liczba grobów pokrytych granitowymi nagrobkami z wykutym wersetem modlitwy wskazuje, że od VI wieku w tym miejscu miałby powstać klasztor. Mnogość powstałych kościołów pod wezwaniem św. Jakuba w Galicji, północnej Portugalii, francuskiej Bretanii i Anglii w V i VI wieku potwierdza istnienie już w tym czasie jego relikwii. Wejście do grobowca było dostępne i prawdopodobnie stamtąd pochodziły relikwie.

Upadek gospodarczy, głód i choroby pod koniec VI w. sprawiły, że okoliczne tereny zaczęły się wyludniać.  Na początku VII wieku dokonano ostatnich pochówków i miejsce cmentarza zarosła gęsta roślinność, a co za tym idzie nastąpiło „zapomnienie”, aż do momentu jego odkrycia. 

Odnalezienie grobu św. Jakuba

Około 829 r., w czasie panowania króla Asturii Alfonsa II, pustelnik o imieniu Pelayo, w pobliżu miejscowości Solovio ujrzał nieziemskie światła w lesie Libredon, i objawienie przez aniołów, że jest to miejsce pochowania Apostoła Jakuba Starszego. Powiadomiony biskup Ira Flavia, Théodomir zarządza trzy dni czuwania, postu i modlitwy, a następnie nakazuje przeszukanie wskazanego miejsca. Odkryty zostaje w środku lasu mały budynek z ołtarzem i kamiennymi sarkofagami przysypanymi ziemia. 

Odkopano je, a wewnątrz sarkofagów znajdowały szczątki starszego mężczyzny bez głowy i obok dwóch młodszych. Teodomiro przypomniał sobie opowieści, jakie czasami ludzie opowiadali o tajemniczym grobie jakiegoś świętego, które potwierdzały słowa pustelnika Pelayo, że jest to grób, gdzie pochowano świętego Jakuba i jego uczniów Atanazego i Teodora.

Miejsce to nazwano Campus Stellae – pole gwiazd. Nazwanie jego łączono z jaśniejąca na niebie Drogą Mleczną, której konstelacje gwiazd pod koniec listopada i na początku grudnia ustawione są prawie pionowo dając niezwykle mocne światło. Utożsamiano to też z przekazywaną tradycją o pochowaniu św. Jakuba w ostatnich dniach roku.  Kościół jednak uznał za najodpowiedniejsze, aby święto jego obchodzone było powszechnie 25 lipca.

13. Translatio Jacobeo – Pochowanie św. Jakuba

Ostatnia część legendy Translatio Jacobeo, czyli o przeniesieniu ciała św. Jakuba Starszego Apostoła z Palestyny do Galicji, opowiadająca o jego pochowaniu, rozgrywa się w miejscach położonych niewielkiej odległości od Santiago de Compostela.

Okolice Santiago de Compostela, miejsca występujące w legendzie o pochowaniu św. Jakuba
1. Pico Sacro, 2. Santiaguiño do Monte, 3. fuente de la Reina Lupa, 4 Arcis Marmoricis. 

Kilkanaście kilometrów przed Santiago de Compostela, ze szlaków Camion Frances i Via de la Plata, można zobaczyć osobliwą, odosobnią górę, zakończoną ostrym wierzchołkiem. Jest to góra Pico Sacro (1), nazywana w pierwszych wiekach naszej ery Mons Illicinus.

Pico Sacro 533 m n.p.m.

Drugim miejscem, położonym na trasie Camino Portugues, jest wzgórze Santiaguiño do Monte (2) górująca nad starożytną Iria, obecnie znajdujące się w miejscowości Padrón.

Padrón, widok na wzgórze  Santiaguiño do Monte. 

Dwa ostatnie miejsca, o których wspomina legenda, to fuente de la Reina Lupa i Arcis Marmoricis, gdzie został pochowany św. Jakub. Dzisiaj te swa miejsca znajdują się w centrum Santiago de Compostela. Fuente de la Reina (3), znane bardziej pod nazwą fonte do Franco, jest się przy Rua de Franco no. 5, na końcowych metrach Camino Portugues, 

Santiago de Compostela, rua do Franco 5.
po lewej stronie zejście do fuente de la Reina Lupa, po prawej kaplica św. Jakuba.

a Arcis Marmoricis (4), to miejsce pochowania św. Jakuba w mauzoleum królowej Luparii, z którego pozostała krypta, znajdująca się pod ołtarzem głównym archikatedry pod wezwaniem św. Jakuba.

Mauzoleum królowej Luparii i lokalizacja jego w prezbiterium archikatedry św.. Jakuba

Tekst pierwszej części, opowiadającej o wydarzeniach jakie miały miejsce na Pico Sacro, jest oryginalnym tłumaczeniem fragmentu Listu papieża Leona znajdującego się w III tomie Codexu Calixtinus, natomiast pozostały tekst został napisane na podstawie kilku wzajemnie uzupełniających się legend galicyjskich i Żywotu św. Jakuba ze Złotej Legendy Jakuba de Voragine.

Pochowanie św. Jakuba

(Codex Calixtinus, fragment Listu papieża Leona, BHL 4068).

„Uczniowie Apostoła zaś powrócili [z Dugium] nietknięci i chwalili Pana. I znowu udali się do wspomnianej kobiety [Luparii] i prosili ją o owo miejsce, by mogli w nim złożyć ciało błogosławionego Jakuba Apostoła. Ona jednak im odmówiła. Ale skoro, zobaczyła, że płaczą, powiedziała do nich:

- Idźcie na górę, która nazywa się Illicinus, pochwyćcie tam moje byki i, jeśli chcecie, użyjcie ich przy budowie domu dla waszego Apostoła.

Była zaś ta góra niedaleko od owego miejsca, w którym złożono ciało błogosławionego Apostoła. Tam jednak przebywał okrutny smok, który wokół spalił wszystkie domostwa swoim oddechem i sprawił, że nie nadawały się do zamieszkania.

skalisty szczyt Pico Sacro. 

Gdy więc uczniowie podeszli pod ową górę, smok zaświstał i rzucił się na świętych. Oni jednak zrobili znak krzyża i wezwali imienia Pana, dzięki czemu zmusili smoka do ucieczki i nigdy więcej się on już nie pojawił. Po tym zaczęli poszukiwanie byków, ale zobaczyli, że szaleją; one to zmusiły ich do ucieczki, ponieważ były nieujarzmione. Na to uczniowie Apostoła, skoro spostrzegli, że kobieta Luparia ich zwiodła, zwrócili się z gorącą modlitwą do Pana. Na to byki, dzięki zasługom świętego Jakuba, stały się spokojne jak zwierzęta pociągowe; oni zaś postępując z nimi łagodnie, doprowadzili je tam, gdzie tylko chcieli. Następnie powrócili do kobiety Luparii i opowiedzieli jej o smoku i o bykach.”

Cud oswojenia byków.
Padwa bazylika św. Antoniego, kaplica św. Jakuba. 

(dalszy ciąg wg. Złotej Legendy i legend galicyjskich). 
A byki stały, łagodnie jak woły, przed pałacem, który miała Luparia na wzgórzu nad Ira Flavia. Uderzały kopytami w ziemię i w tym miejscu wytrysnęła źródlana woda. A było to miejsce, gdzie wcześniej Apostoł Jakub głosił Dobrą Nowinę i nauczał o Jezusie.

źródło wody (fuente) na Santiaguiño do Monte w Padrón, 

Luparia zaś, skoro usłyszała o tak wielkich cudach, że wojska króla zapadły się w głębinę, smok zniknął, a byki stały się łagodne, wytrysnęła woda a miejscu, gdzie jej do tej pory nie było, a także jej ukochany syn został cudownie uratowany przed utopieniem, dzięki przybyciu statku Apostoła, uwierzyła i skruszona w sercu, poprosiła o łaskę chrztu z całym swoim domem, więc otrzymała go z rąk uczniów Apostoła.

Chrzest królowej Luparii.
Padrón, Santiaguiño do Monte, kaplica Santiago 

Potem zaprzęgnięto byki do wozu i wraz z królową udali się na Mons Ilicinus, gdzie wśród skał było wcześniej ukryte przez królową ciało Jakuba. Luparia wyrąbała swoim mieczem wąwóz w skałach, nazwany potem Calle de la Reina (droga królowej Lupy), by można było bezpiecznie zwieść sarkofag na dół. Górę zaś nazwala Pico Sacro – Świętą Górą.

Pico Sacro, wąwóz Calle de la Reina

Chciała też dać swój pałac na mauzoleum dla apostoła, ale uczniowie oczekiwali na znak od Boga do ostatecznego wskazania miejsca grobu, więc odrzucił ofertę królową i zabrali ciało swojego mistrza ze szczytu Pico Sacro. Położyli go na wozie ciągniętym przez byki, które kiedyś były dzikie, a teraz łagodne jak woły i ruszyli w drogę.

Uczniowie Apostoła i królowa Lupariia. XV w.
Muzeum Katedralne w Astorga. 

Byki same wiozły ciało, a uczniowie szli z tyłu, Po jakimś czasie droga doprowadziła ich pod niewielkie wzgórze, a uczniowie i woły byli już bardzo spragnieni. Zwierzęta znowu zaczęły kopać kopytami w ziemi i cudownie wytrysła woda dając obfite źródło. 

fuente de la Reina Lupa, Santiago de Compostela.

Po chwili zaprzęg ruszył dalej, lecz wkrótce byki zatrzymały się miejscu o nazwie Arcis Marmoricis w lesie Liberdunum (Libredón) gdzie na starodawnym cmentarzu królowa Luparia budowała okazałe mauzoleum dla siebie i swojego wnuka Viria Moeta. Byki nie chciały iść dalej. Widząc to królowa oddała je Apostołowi i jego uczniom, a stojące tam figury pogańskich bożków kazała zniszczyć. 

typowe rzymskie mauzoleum grobowe (Saragossa). 

Dotarli w to miejsce w ósmym dniu przed kalendami sierpniowymi (25 lipca), ale dokończenie budowy grobowce trwało jeszcze kilka miesięcy i sarkofag z ciałem Apostoła złożono tam  dopiero 30 grudnia. Wiele lat później uczniowie Jakuba, po swojej śmierci, zostali pochowani w grobie obok apostoła.

Post Scriptum

Wieść o cudownym nawróceniu się królowej u stóp Pico Sakro pozostał w pamięci mieszkańców Galicji. Biskup Sisnando I na początku X w. postanowił zbudować w tym miejscu klasztor i wyznaczyć dla niego jako patrona św. Jakuba, oraz włączyć to miejsce do tradycji Jakubowej. Arcybiskup Compostli Xelmírez zbudował w XII w. niewielki zamek na szczycie. Jedna z legend mówi, że na zamku mieszkali Mouros, strzegący Świętego Gralla ukrytego w pionowej jaskini, do której wejście było w zamku na szczycie góry. Poniżej szczytu w XI w. powstał klasztor, z którego zachowała się kaplica San Sebastian. Do dzisiaj do tej kaplicy odbywają się dwie pielgrzymki, w dniu 20 stycznia oraz w ostatnią niedzielę maja.

Sacro Pico, kaplica San Sebastian.  

Na wzgórzu Santiaguiño do Monte, które utożsamia się z pbytem tam św. Jakuba, kanonik katedry w Santiago, dr Don Pedro de Valdes Feijoo y Noboa, ufundował w 1676 r. kaplicę poświęconą Jakubowi Starszemu Apostołowi, aby upamiętnić miejsce, związane z cudem oswojenia byków i chrztem królowej Lupy.  Obok kaplicy znajduje się fontanna z kamienia. Stały przy niej dwa posągami z romańskiego chóru katedry w Santiago (Master Mateo), płaskorzeźba z postaciami Anastasio i Teodoro i długi napis, który opisywał to co tutaj się stało. Obmurowane źródło wody upamiętniało miejsce, w którym za sprawą byków, woda wypłynęła z ziemi. W czasie wojen napoleońskich  to wszystko uległo zniszczeniu.

Kardynał Composteli Martín de Herrera (1835-1922), wielki propagator kultu jakubowego, zachęcał ludzi do pielgrzymek do Santiaguiño . Odrestaurował kaplicę i jej otoczenie o powierzchni około 0,5 hektara. Jej głównymi elementami są kaplica Santiago, skalny cypel, na którym według legendy Apostoł Jakub głosił Dobrą Nowinę, omurowane źródło wody, oraz otaczający ten teren las. Co roku, 25 lipca do kaplicy św. Jakuba odbywa się wielka pielgrzymka.

Padrón, Santiaguiño do Monte

Od początku XX w. pielgrzymi wchodzą na to miejsce po 130 schodach, które tworzą Via Crucis. Zapłacił za ich budowę filantrop z Padrón, José María Vidal Cepeda.

Padrón, schody na Santiaguiño do Monte.

W Padrón jeszcze jedno miejsce upamiętnia legendarny chrzest królowej Luparii. Jest to fuente del Carmen, znajdujące się poniżej klasztoru karmelitów. Kamienną obudowę wieńczy płaskorzeźba przedstawiająca chrzest królowej. Płaskorzeźba poniżej przedstawia cud muszli. Źródło, które znajduje się w dolnej niszy według legendy powstało, kiedy Apostoł Jakub uderzył trzykrotnie swoją laską pielgrzyma w ziemię, po czym w tym miejscu wypłynęła woda.

Padrón, fuente del Carmen.